Jedan od najuočljivijih problema u radu Ureda za reviziju institucija u FBiH je hronični nedostatak kapaciteta. Popunjenost ove institucije kadrovima ne prelazi ni 50% od obima predviđenog sistematizacijom (u 2018. ona je bila 44,4%).
Nedovoljni kapaciteti Ureda direktno se odražavaju na njegove rezultate. U periodu 2015.-2018. godina, Ured za reviziju kreirao 287 izvještaja o reviziji. Broj različitih revidiranih subjekata je bio 209, što je tek cca 10% od ukupnog broja institucija koje su u nadležnosti Ureda za reviziju. U nadležnosti Ureda za reviziju institucija u FBiH je, naime, preko 2000 subjekata u Federaciji BiH.
Veliki broj institucija koje bi trebao da pokriva Ured za reviziju institucija u FBiH, uz njegov male kapacitete, onemogućava redovnu i efikasnu kontrolu. Od 2015. do 2018. godine, od 2006 institucija za koje je nadležan Ured za reviziju institucija u Federacije BiH, 173 je revidirano samo jednom, 15 po dva puta, 21 u sve 4 godine, a 1797 nijednom. Ili, po godinama, revidirano je: 2,54%, 3,64%, 4,04%, 4,09%, od ukupnog broja institucija u Federaciji BiH, za koje je nadležan Ured za reviziju institucija u FBiH.
Dakle, očigledno je da je postotak revidiranih institucija nedovoljan. I da veliki broj institucija ostaje godinama bez revizijskog nadzora. A istovremeno je, zbog velike količine vremena koja prolazi između dvije uzastopne revizije, onemogućen i efikasan nadzor nad datim preporukama za poboljšanje stanja u revidiranim institucijama.
U posmatranom periodu, Ured je revidiranim institucijama u Federaciji BiH izrekao čak 68 negativnih mišljenja, uz 36 pozitivnih i 183 mišljenja sa rezervom.
Revizorski izvještaji ukazuju na ogroman broj nepostupanja u skladu sa zakonima, te drugim propisima, u posmatranom periodu. 150 različitih zakona prekršeno je 1504 puta.
Najčešće nepravilnosti na koje Ured za reviziju ukazuje kroz izvještaje o finansijskoj reviziji odnose se na nedostatke i greške u procesu javnih nabavki, nepoštivanje zakona o budžetima, zakona o izvršenju budžeta, te netransparento zapošljavanje.
Revizorski nalazi, u izvještajima o finansijskoj reviziji, popraćeni su preporukama, revidiranim institucijama, kojima je cilj otklanjanje propusta i grešaka uočenih u radu institucije, kako bi se taj rad, u nastavku, odvijao transparentno, u skladu sa propisima i u interesima društva. Preporuke čine jedan od najvažnijih aspekata u procesu revizije. Ukupan broj preporuka, u posmatranom periodu, koje su revizori dali institucijama u Federaciji BiH je 5.200. Pri čemu je broj različitih(!) preporuka nešto preko 4000 – određeni dio preporuka, naime, ponavlja se iz godine u godinu.
Realizacija revizorskih preporuka je nezadovoljavajuća. Međutim, preciznu realizaciju preporuka teško je utvrditi zbog nepotpunih podataka. Naime, svake godine revizori se osvrnu na realizaciju preporuka iz prethodnog perioda za institucije koje revidiraju te godine, ali ne rade pregled stanja u svim institucijama (i njima datih preporuka) revidiranih u prethodnoj godini. Mada bi to bilo poželjno i neke zemlje u susjedstvu to rade i to krajnje transparentno, redovno obavještavajući javnost o postupanju revidiranih institucija prema datim preporukama.
Realizacija preporuka i praćenje njihove realizacije, predstavlja jedan od najvećih izazova u procesu revizije. Nemogućnost kontinuiranog praćenja realizacije preporuka za posljedicu ima nemogućnost pozivanja na odgovornost rukovodilaca institucija, u kojima, revizijom uočene nepravilnosti u radu nisu otklonjene.
U ovom kontekstu, bitno je istaći, da uspjeh revizije ne zavisi samo od rada Ureda za reviziju, nego je ključna involviranost i ostalih institucija, poput tužilaštava, parlamenta, političkih aktera i u konačnici i sudova. I njihovo reagovanje, koje, nažalost izostaje, bar u onoj mjeri koja bi bila poželjna i koja bi pomogla da rad revizora značajno utiče na pozitivne promjene u društvu.
Iako po zakonu, parlament može na osnovu nalaza i preporuka datih u revizorskim izvještajima izreći sankcije u vidu smanjenja budžeta institucija, ali i druge korektivne mjere, one se ne izriču.
Saradnja sa tužilaštvima nije institucionalizirana, odnosno precizno definisana i ne rezultira očekivanim reagovanjima tužilaštva na revizorske nalaze i mišljenja. U samom procesu revizije, tužilaštva se suočavaju sa nedostatkom kapaciteta, odnosno stručnjaka za ekonomska pitanja i razumijevanja revizije i pojmova koji se koriste u revizorskim izvještajima. Stoga je potrebno izgraditi funkcionalan model saradnje između revizije i tužilaštva, ali i kapacitete, kako bi se proces revizije unaprijedio, a samim time i sankcionisali oni koji ne poštuju zakone i propise.
I, konačno, naglasimo da Međunarodna organizacija vrhovnih revizorskih institucija (INTOSAI) nezavisnost vrhovnih revizorskih institucija u državama u kojima djeluju smatra neophodnim preduslovom za izvršavanje društvene obaveze koju imaju. Odnosno, da vrhovne revizorske institucije svoje zadatke mogu izvršavati jedino ako su nezavisne od tijela koje revidiraju i zaštićene od vanjskih uticaja. Principi Meksičke deklaracije nalažu finansijsku i upravljačku autonomiju, te potrebnu kontrolu nad resursima neophodnim za funkcioniranje Ureda.
Na žalost, ugrožavanja nezavisnosti revizorskih institucija u BiH, evidentna su, od samog njihovog osnivanja. To se odnosi i na Ured za reviziju institucija u FBiH, koji je, npr. 2017. godine upozorio da izvršna vlast krši Zakon o reviziji i ugrožavanje finansijsku, organizacionu i funkcionalnu nezavisnosti Ureda za reviziju, nezakonitim umanjenjem budžeta Ureda.
Inače, najkrupnija anomalija, u kontekstu nezavisnosti, je vezana za činjenicu da se, za razliku od zemalja u okruženju i onih koje su članice Europske unije, pozicija revizije u BiH, ne nalazi u Ustavu države Bosne i Hercegovine (nego je definisana zakonom). A ovaj propust ostavlja mogućnosti političkog uticaja na reviziju.
(Revizije info, 28.02.2020.)
