Državna revizorska institucija Republike Srbije, u periodu od maja do oktobra 2022. godine, provela je reviziju učinka „Prevencija i suzbijanje vršnjačkog nasilja u školama”. Izvještaj završen u decembru 2022., javnosti je prezentiran početkom februara 2023.
“Prema statističkim podacima, svako četvrto dijete u Srbiji je žrtva vršnjačkog nasilja, koje može ostaviti psihičke i fizičke posljedice na odrastanje svakog pojedinca.”,navedeno je u izvještaju. Uz definisanje vršnjačkog nasilja kao namjerne, svjesne želje da se uznemiri/maltretira, zastraši, nanese povreda drugoj osobi – vršnjaku.
Na to da je nasilje postalo vidljivije, kažu revizori, ukazuje informacija Ministarstva prosvjete da je sve veći broj prijava vršnjačkog nasilja.
Nakon svega što se u međuvremenu desilo, tragično zakašnjelo izgleda postavljeni cilj revizije – da se ispita efikasnost planiranja i sprovođenja mjera i aktivnosti na razvijanju nenasilnog ponašanja učenika, kao i uloga Ministarstva prosvjete u pružanju pomoći školama u obezbeđivanju zaštite učenika od vršnjačkog nasilja.
Čitav sistem se, dakle, pokazao neuspješan. Prije svega zato što se rješenje problema prebacivalo onom ko tako nešto sam nije mogao riješiti.
Naime, revizori su zaključili da, iako je nasilje među mladima posljedica uticaja društvenog okruženja, u kome je u velikoj mjeri prisutno porodično i medijsko nasilje, odgovornost za rješavanje ovog problema uglavnom je prepuštena školama.
“Škola je dužna da interveniše uvek kada postoji sumnja ili saznanje da učenik trpi nasilje… Pravovremeno informisanje i blagovremena reakcija od ključnog su značaja u zaštiti učenika od vršnjačkog nasilja i podrazumevaju saradnju svih učesnika u zaštiti (škola, socijalnih i zdravstvenih ustanova, policije, pravosudnih organa i dr.).”
Provedena revizija je pokazala da je zakonska regulativa u ovoj oblasti posebno uređena, propisuje jasne procedure i korake u prevenciji i reagovanju na nasilje i uspostavlja nultu toleranciju prema nasilju.
S druge strane, u Posebnom izveštaju Zaštitnika građana o stanju prava deteta, iz 2018. godine i Godišnjem izveštaju Zaštitnika građana za 2019. godinu navodi se da škole često ne rade po procedurama i ne preduzimaju adekvatne mere za zaštitu učenika od nasilja.
Provedena revizija pokazala je da su programi zaštite učenika od nasilja, u posmatranim školama, više formalni nego što odražavaju specifičnosti same škole, a da godišnje izvještavanje o prevenciji i suzbijanju vršnjačkog nasilja ne pruža informacije o efektima provedenih mjera i aktivnosti.
Revizija je pokazala da je bez programa zaštite od nasilja koji su prilagođeni specifičnostima škole i bez praćenja efekata realizacije ovog programa otežano planiranje unapređenja mjera i aktivnosti u oblasti zaštite od vršnjačkog nasilja.
Podaci prikupljeni putem upitnika upućenog školama sa teritorije Školske uprave Beograd i Školske uprave Čačak ukazuju na to da od 55 odsto škola koje su odgovorile na upitnik, 37 odsto njih ne sačinjava poseban izvještaj o ostvarivanju programa zaštite od nasilja, dok oko 40 odsto škola ne prikazuje efekte preventivnih i interventnih mjera i aktivnosti u svom izvještaju o ostvarivanju programa zaštite od nasilja.
U izvještaju se navodi i da “Jedno od istraživanja ukazalo je na to da su neki od uzroka nasilničkog ponašanja učenika u školi uočljivi u određenom stepenu zanemarivanja vaspitne funkcije škole kao institucije društva, fokusiranju dijela nastavničkog kadra samo na određenu oblast obrazovanja, nedovoljnom poznavanju vještine komuniciranja od strane nastavnika, oskudnom korišćenju mogućih postupaka disciplinovanja učenika i često neadekvatnom sankcionisanju neprihvatljivog ponašanja – što se vrlo često ogleda u smanjenju ocjene iz nekog predmeta i, na kraju, izbjegavanju preuzimanja odgovornosti na sebe za lošu situaciju – što je karakteristično i za učenike i za nastavnike u obrazovno-vaspitnom sistemu.”
Dakle, iako su naznačili da je nasilje među mladima posljedica uticaja društvenog okruženja, posebno apostrofirajući porodično i medijsko nasilje, i da bi u rješavanje ovog problema trebala da se uključi cjela društvena zajednica, a da se, bez obzira na tu činjenicu, odgovornost uglavnom prebacuje školama, revizori se nisu distancirali od te uobičajene matrice, nego su potpuno u skladu s njom, fokus revizije stavili upravo na škole i, djelimično, na Ministarstvo prosvjete.
Zato je i izvještaj “birokratski korektan”, ali je “promašio temu”, jer nije zasjekao u teško oboljelo društveno tkivo i odgovornost vlasti, odnosno politika vođenih u posljednje tri i po decenije, kao ključnog uzročnika problema. O tome se počelo ozbiljnije govoriti tek nakon tragedije koja je potresla ne samo društvo u Srbiji, nego čitav region. No, veliko je pitanje, i pored impresivnih protesta koje gledamo ovih dana, kakav će epilog svega toga biti. Nada umire posljednja, kažu. Ali…
(N.N., Revizije info, 20.05.2023.)
