Nepostojanje efikasnog sistema, a još više odsustvo volje da se takav sistem uspostavi, nije rezultat “objektivnih okolnosti” ili neznanja i nemoći unutar institucija, nego ciljani, osmišljeni projekat kriminogenih struktura unutar vladajućih elita (ne pitajte me da li neke druge i postoje).
Kao i deklarativno zalaganje za Evropsku uniju, političkih snaga koje istovremeno obaraju zakonska rješenja koja predstavljaju preduslov za približavanje i ulazak u tu uniju i njihovo djelovanje u suprotnosti sa temeljnim principima na kojoj Unija počiva (pomenimo tu samo segregaciju, govor mržnje, korupciju, zloupotrebu položaja, atake na pravnu državu i ljudska prava, istorijski revizionizam, veličanje ratnih zločinaca, koketiranje sa fašizmom i autoritarnim i totalitarnim režimima i urušavanje demokratskih institucija).
Jedan segment opšteg razvaljivanja svega što liči na državu i što bi trebalo da, što u svakodnevnom životu, što u vanrednim situacijama, pomogne građanima te fatamorgane od države i sistema, su robne rezerve i odnos vlasti prema njima.
U RS NE POSTOJE U FBIH SU DRŽAVNA TAJNA
U BiH one ne postoje na državnom nivou, nego su u ingerenciji entiteta. S druge strane Republika Srpska od uništenja, odnosno pokretanja stečaja Javnog preduzeća “Robne rezerve Republike Srpske”, 2017., nema robne rezerve, već “interventne nabavke proizvoda, roba i sredstava u uslovima ozbiljnih poremećaja na tržištu RS-a“ (što je, u suštini, sasvim druga stvar, ali sasvim u skladu sa “interventnim” stilom vladanja koji se u ovom entitetu već duže vrijeme praktikuje).
A pomenute JP “Robne rezerve RS” su, u zadnjoj provedenoj finansijskoj reviziji (za 2015. godinu), od Glavne službe za reviziju javnog sektora RS dobila negativne ocjene za obje komponente finansijske revizije i konstataciju o kršenju više zakona i podzakonskih akata, te, gomilu preporuka, među kojima nisu(!) bile te da se kriminal prikrije a preduzeće sravni sa zemljom, ali…
Vlada, na čelu sa Željkom Cvijanović, koja je jedno vrijeme uporno tvrdila da JP “Robne rezerve” neće nestati, nego da će se samo reorganizovati, a onda da gašenje “Robnih rezervi” nije povezano sa nezakonitim djelovanjem koje je dovelo do enormnog zaduživanja ove institucije, uništenje “Robnih rezervi”, u konačnici je pravdala “potrebom da se unaprijedi sistem robnih rezervi, te eliminiše slabost prethodnih zakonskih rješenja i da se oblast robnih rezervi definiše na način prilagođen uslovima tržišta”. Pa, naravno. Drugo objašnjenje bi podrazumjevalo punjenje ćelija državnog zatvora, koji se u to doba, međutim, još gradio.
U konačnici dakle, jedino Federacija BiH ima neke robne rezerve. S naglaskom na “neke”.
Već godinama se, naime, upozorava na neusaglašenu zakonsku regulativu i nedovoljno izdvajanje za ovu namjenu. Kritičari su tvrdili da te robne rezerve ne mogu potrajati ni 24 sata i da se s njima ne može značajno uticati na tržište, ako se pojavi takva potreba.
Pritom je ovdašnju vlast neko zaboravio informisati da su se s promjenom države i sistema, trebale promijeniti i njihove paranoične projekcije na razne segmente funkcionisanja društva. I da demokratija podrazumijeva više transparentnosti a manje “državnih tajni”. Pa makar to značilo otkrivanje koliko nam je vlast nesposobna i nezainteresovana za sudbinu građana, što, zaista, može izazvati (i prema podacima sa granice izaziva) paniku, čime se ta oznaka opravdava.
Dakle, određeni podaci, u vezi sa robnim rezervama, tretiraju se kao državna tajna. Nasuprot stavu stručnjaka da je u vrijeme krize transparentnost a ne državna tajna ono što je potrebno i što može zaštititi i tržište i građane. Jer, “dezinformisanost vodi ka paničnoj kupovini.” (Admir Čavalić), čemu smo svjedočili prolazeći kroz svaku od kriza koje su nas pogađale.
No, kako nam vlastodršci nemaju egzistencijalne probleme kao njihovi podanici, i percepcija svijeta oko sebe im je različita. A njihova sklonost da sve što bi ukazalo na njihovu nesposobnost ili kriminal proglase tajnom, je notorna. A entitetske razlike u tom kontekstu ne odražavaju razliku u željama, nego razliku u moći aktera da te želje realizuju.
REVIZORI NEMAJU KOME DA PIŠU
Federalna direkcija za robne rezerve (koja u Federaciji ovu nadležnost dijeli sa kantonalnim) je, od Ureda za reviziju institucija u FBiH, dobila mišljenje s rezervom za obje komponente posljednje provedene finansijske revizije – za 2020. Uz konstataciju o kršenju Zakona o budžetima, Zakona o javnim nabavkama, Zakona o računovodstvu i reviziji u FBiH, te, Zakona o federalnim robnim rezervama. A za otklanjanje uočenih nedostataka, grešaka i nezakonitosti u radu, dobila je čak 21 preporuku, od kojih su većina – ponovljene preporuke iz prethodne revizije za 2017., koje u međuvremenu nisu realizovane. Naime, od 23 preporuke iz finansijske ravizije za 2017. Federalna direkcija za robne rezerve je, do finansijske revizije za 2020. u potpunosti realizovala tek – 3. Toliko o ozbiljnosti ovdašnjih institucija i vlasti koja im postavlja rukovodstva i trebalo bi da nadgleda njihov (ne)rad.
Ocjenjujući da je ova tema, i zbog relativno nedavne pandemijske krize, a potom i aktuelne energetske i šire ekonomske, izuzetno značajna, te uočavajući disproporciju u aktivnostima vlada u svijetu i ovdašnjih, bh. vlasti, u kontekstu interventnih mjera na zaštiti građana, Ured za reviziju institucija u FBiH je ove godine proveo i reviziju učinka „Upravljanje robnim rezervama u Federaciji BiH“, o kojoj je danas, 15.12.2022., objavio izvještaj.
Ispitane su aktivnosti Federalne direkcije robnih rezervi i direkcija robnih rezervi iz pet kantona – Tuzlanskog, Zeničko-dobojskog, Bosansko-podrinjskog, Kantona 10 i Kantona Sarajevo – kao i Poljoprivrednog zavoda Unsko-sanskog kantona koji vrši ulogu direkcije za robne rezerve u ovom Kantonu. Obuhvaćena je i Vlada FBiH, s aspekta njene uloge u upravljanju robnim rezervama u Federaciji BiH. Pri čemu se Ured morao pridržavati Zakona, uključujući i činjenicu da su podaci koje je koristio prilikom provođenja revizije označeni kao državna tajna, pa je Izvještaj, shodno tome, (trenutno nepostojećoj) Parlamentarnoj komisiji odgovornoj za reviziju dostavio kao povjerljivu informaciju. A za potrebe informisanja javnosti sačinjen je izvještaj koji ne sadrži tajne podatke. Ali su i oni javni dovoljno zabrinjavajući.
Očekivano (na žalost u ovoj zemlji imate samo dvije opcije ili otići ili postati cinik), revizija je pokazala da u Federaciji BiH nije osigurano efikasno upravljanje robnim rezervama. Tačnije (i poraznije) – da ne postoje ni pretpostavke za sistemsko upravljanje robnim rezervama. Odnosno da mu to postojeći regulatorni i institucionalni okvir koji uređuje oblast robnih rezervi u FBiH nije. Zbog čega svaka direkcija svoje aktivnosti provodi samostalno, bez uspostavljene koordinacije s ostalim direkcijama.
Dodatno, “podzakonski akti na osnovu kojih se utvrđuju potrebe robnih rezervi pojedinačno po stanovniku nisu odgovarajući, niti je jasno propisana obaveza utvrđivanja obima i strukture potrebnih roba.”, navedeno je u Izvještaju.
Revizori su konstatovali poraznu činjenicu da direkcije, zapravo, nisu vršile svoju zakonsku funkciju. Kao ni Vlade, u ovom kontekstu.
“U posmatranom periodu, bez obzira na stanje izazvano pandemijom COVID-19 i poremećaje na tržištu izazvane inflacijom, energetskom krizom i ratnim dešavanjima u Ukrajini, direkcije nisu intervenisale robnim rezervama radi stabilizacije tržišta.”, navodi se u izvještaju. I dodaje:
“Intervencije su u najvećoj mjeri bile usmjerene na pomoć ugroženim kategorijama stanovništva.”
Dakle umjesto ekonomskog alata za upravljanje tržištom, direkcije su svedene na humanitarne ustanove. I to loše.
Revizori su, naime, uočili i značajna kašnjenja u realizaciji mjera usmjerenih ka socijalno ugroženim kategorijama stanovništva, koje je u tekućoj godini započela Federalna direkcija. A i prema poljoprivrednicima.
“Imajući u vidu značaj robnih rezervi u prevazilaženju vanrednih situacija, Ured za reviziju cijeni da je sistem neophodno suštinski reorganizovati, kako bi se uspostavila odgovarajuća koordinacija između postojećih direkcija te efikasniji i ekonomičniji sistem upravljanja robnim rezervama u Federaciji BiH.”, ključni je zaključak provedene revizije učinka.
Koji, nažalost, “s druge strane” (vlasti, kojoj se Ured, zapravo, obraća) nema ko da čuje. Niti je Parlamentarna komisija odgovorna za reviziju, novoizabranog saziva Federalnog parlamenta još formirana, niti se ista u svom dosadašnjem radu pokazala na visini zadatka koji se pred nju postavlja. Niti je Parlament ikada dosad pokazao samopoštovanje u situacijama ignorisanja njegovih stavova, pa i onih vezanih za zaključke u kontekstu provedenih revizija i posegao za sankcijama koje su mu na raspolaganju. Niti je Vlada (u kojoj se nadaju doživotnom angažmanu) pokazala poštovanje prema Uredu za reviziju i njegovom radu – naprotiv, posljednje godine su prošle u otvorenom antagonizmu, atacima na nezavisnost Ureda, neprihvatanju njegovih ocjena i vlastite odgovornosti, ignorisanju svojih zakonskih obaveza, skandaloznom ponašanju koje bi svugdje u svijetu bilo promptno i strogo sankcionisano. No,…
Da se vratimo, na kraju, na početak:
Nepostojanje efikasnog sistema, a još više odsustvo volje da se takav sistem uspostavi, nije rezultat “objektivnih okolnosti” ili neznanja i nemoći unutar institucija, nego ciljani, osmišljeni projekat kriminogenih struktura unutar vladajućih elita.
(N.N., Revizije info, 15.12.2022.)
