Državni ured za reviziju (Republike Sjeverna Makedonija) izvršio je reviziju usklađenosti na temu: „Sredstva uplaćena od strane Državne izborne komisije za provođenje izbornih radnji za provođenje lokalnih izbora 2021.“, kako bi se utvrdilo da li su sredstva Državne izborne komisije uplaćena za provođenje lokalnih izbora 2021. godine, u skladu sa zakonskim propisima i internim aktima?
Revizijom obavljenom u Državnoj izbornoj komisiji utvrđeno je da:
- Nije izabran generalni sekretar, u skladu sa članom 30. stav 1. Izbornog zakona, lice koje obezbeđuje: efikasno i efektivno upravljanje Stručnom službom, svim administrativnim službenicima, objedinjavanje rada Stručne službe i podršku radu predsednika i DIK-a.
- Državna izborna komisija ne posjeduje i nema sopstveni skladišni prostor, za skladištenje kupljene tehničke opreme (4000 uređaja za biometrijsku identifikaciju birača) koji se privremeno nalazi u Domu Armije u Skoplju, prostor koji nije dovoljan, pogodan i adekvatan i ne obezbjeđuje sigurnost i zaštitu za kupljene uređaje i opremu;
- Nije popunjeno radno mjesto samostalnog ekonomskog magacinskog referenta, koji bi trebao upravljati skladištem Državne izborne komisije, čuvati izborni materijal, održavati inventar opreme i potrošnog materijala, što stvara rizik od neodgovarajućeg rukovanja, kašnjenja i skladištenja zaliha izbornog materijala, što može dovesti do njihovog trajnog oštećenja i nemogućnosti korišćenja u kasnijim izbornim procesima.
Takođe, utvrđene su i određene nedosljednosti i propusti u provođenju postupka javne nabavke usluga – izrada i štampanje povjerljivog izbornog materijala i biračkog spiska za izbore za članove vijeća opština i vijeća Grada Skoplja i za gradonačelnike opština i gradonačelnika Grada Skoplja, koji se odnose na nabavku roba i usluga za potrebe provođenja lokalnih izbora 2021. godine, što dovodi do mogućeg uticaja na konkurenciju privrednih subjekata i cijenu koja može biti postignuta:
- Zaključen je ugovor za javnu nabavku usluge – izrada i štampanje povjerljivog izbornog materijala i biračkog spiska za izbore za članove vijeća opština i vijeća Grada Skoplja i za gradonačelnike opština i gradonačelnika Grada Skoplja, u ukupnom iznosu od 53 miliona dinara. Predmet konkursne dokumentacije je nedjeljiv, sastoji se od više stavki, pri čemu su neke od stavki navedene kao povjerljive, a prema Uputstvu za određivanje vrste izbornog materijala koje je usvojila DIK, smatraju se nepovjerljivim izbornim materijalom;
- Naručilac u obrascu ponude nije precizirao uslove za određivanje pojedinačne cene za svaku stavku posebno po traženoj količini, odnosno ekonomski operater nudi ukupnu cenu za celokupnu nabavku, što nije u skladu sa članom 81. stav 1. Zakona o javnim nabavkama;
- Vrijednost usluge iskazuje se kao ukupna vrijednost ugovora, odnosno u fakturi i specifikaciji usluge nisu navedene pojedinačne cijene za količinu svakog artikla posebno, što nije u skladu sa članom 82. stav 1. Zakona o javnim nabavkama. i
- Tokom izbora zaključen je Aneks ugovora za nabavku dodatnog iznosa preštampavanja glasačkih listića za odbornike Opštine Butel zbog propusta učinjenog u simbolu političke stranke, a glasačkih paravana u ukupnom iznosu iznos od 1 milion dinara sa datim jediničnim cijenama, koje ranije uopšte nisu bile pomenute u osnovnom ugovoru.
Izmjenama Izbornog zakona u februaru 2020. godine predviđeno je glasanje uz primjenu tehničke opreme za identifikaciju birača. Procedura javne nabavke Integrisanog sistema za biometrijsku identifikaciju birača ukupne vrednosti 679 miliona dinara bez PDV-a praćena je prigovorimai tužbama u vezi sa tenderskom dokumentacijom i tehničkom specifikacijom, koje su odbijene zbog neosnovanosti od strane Državne komisije za žalbe na javne nabavke i Upravnog suda.
Revizijom su utvrđene situacije koje stvaraju rizik da se predviđeni uređaji za biometrijsku identifikaciju birača u DIK-u ne isporuče u skladu sa konkursnom i tehničkom dokumentacijom, odnosno:
- Od četiri dostavljene ponude privrednih subjekata, samo jedna je u potpunosti ispunjavala uslove tenderske i tehničke dokumentacije, a dva člana Komisije za sprovođenje javnih nabavki nisu se složila sa izborom istog kao najpovoljnijeg ponuđača; zapisnik o kvalitativnom i kvantitativnom prijemu 200 kompleta biometrijskih uređaja, zapisnik o prijemnom testu biometrijskog sistema identifikacije birača, u kojem se navodi da je prisutno deset lica iz DIK-a i devet od nosioca nabavke, ali nisu potpisani, a zapisnik o dinamici prijema biometrijskih uređaja potpisuje samo predsjednik DIK-a, a ne i ovlašteno lice za vršenje kvalitativnog i kvantitativnog prijema;
- Predsjedniku i članovima DIK-a dostavljena su obavještenja od pet osoba navedenih u zapisniku o prijemnom ispitu, u kojima ističu da je na sastanku na koji su usmeno pozvani prikazana samo power point prezentacija u kojoj se sumiraju obavljene aktivnosti. do tog trenutka i da nije utvrđeno funkcionisanje i puštanje sistema u rad i da nije izvršen test za prihvatanje sistema, kao i da nije izvršen kvalitativni tehnički prijem sistema;
- Pripremljen je izvještaj o provedenim aktivnostima na prezentaciji i korištenju UBIG-a prije održavanja lokalnih izbora 2021. godine, ali su dva člana koordinacionog tijela za IKT i sigurnosna pitanja u DIK-u dostavili obavještenje sa preporukom da se izvrši kvalitativna tehnički prijem uređaja kojim će se potvrditi usklađenost uređaja i sistema u cjelini sa minimalnim tehničkim zahtjevima u nabavci;
- Pored Zapisnika o kvantitativnom i kvalitativnom prijemu, ne postoji dodatna dokumentacija koja bi potvrdila kvalitativno prihvatanje integrisanog sistema biometrijske identifikacije birača u cjelini, što nije u skladu sa tačkom 7.8. Kvalitativno i kvantitativno prihvatanje tendera. dokumentaciju u kojoj se navodi da se prilikom primopredaje utvrđuje kvalitet i kvantitet isporučene robe i nije u skladu sa članom 23. zaključenog ugovora kojim je propisano da kvalitativni i kvantitativni prijem utvrđuju ovlašćena lica ugovornih strana tokom primopredaja robe.
Donošenjem Zakona o izmjenama i dopunama Izbornog zakona od 16.09.2021. godine („Službeni list R Sjeverne Makedonije“ broj 215/22) izvršena je izmjena člana 76-d stav 5 kojim je utvrđen iznos ukupnih sredstava koja će budžetom Republike Sjeverne Makedonije obezbijediti za plaćeno političko oglašavanje i njihovu raspodjelu pojedinim učesnicima izborne kampanje.
S obzirom na kriterijume koji će se primjenjivati u raspodjeli ovih sredstava pojedinim učesnicima u izbornoj kampanji, raspodjela ukupnih sredstava utvrđena je prema prethodnom pismenom dogovoru i to:
– najviše 45% sredstava mogu koristiti dvije najveće političke stranke sa pozicije koja je osvojila najviše glasova na prošlim parlamentarnim izborima;
– najviše 45% sredstava mogu koristiti dvije najveće političke stranke u opoziciji, koje su na prošlim izborima za poslanike u Parlamentu osvojile najviše glasova;
– najviše 7% sredstava mogu iskoristiti političke stranke u Parlamentu koje na prošlim parlamentarnim izborima nisu osvojile dovoljno poslanika za formiranje poslaničke grupe i
– najviše 3% sredstava mogu koristiti političke stranke koje nisu zastupljene u parlamentu ili kandidati.
Izvršenom analizom primjene navedenih odredbi, revizijom se konstatuju sljedeće situacije:
– raspodela ukupnih sredstava u iznosu od oko 323 miliona dinara plaćenih za plaćeno političko oglašavanje po principu 45%, 45%, 7% i 3%, ne daje objektivne i razumne kriterijume za raspodelu javnih sredstava, dajući značajnu prednost najvećim parlamentarnim strankama , uz ograničavanje mogućnosti drugih stranaka i nezavisnih kandidata da predstave svoj program emiterima, elektronskim i štampanim medijima i
– kod propisanog načina utvrđivanja dodatnih 1 (jedan) euro u dinarskoj protivvrednosti bez obračunatog PDV-a po registrovanom biraču na teritoriji opštine u kojoj se održava drugi krug glasanja za lokalne izbore, ne postoje jasni kriterijumi za utvrđivanje da li će dodatna sredstva za drugi krug sa lokalnih izbora obezbijediće ukupno upisani birači na teritoriji opština u kojima se održava drugi krug glasanja, bez obzira da li se učesnici izbornog procesa pojavljuju sa svojim kandidatima u opštinama gdje se održava drugi krug glasanja.
Sljedeći grafikon prikazuje raspodjelu sredstava plaćenih za plaćeno političko oglašavanje:
U rubrici Isticanje pitanja neizvjesnosti i kontinuiteta, istaknuta je situacija koja se odnosi na činjenicu da, i pored toga što dva učesnika u izbornoj kampanji nemaju otvoren transakcijski račun sa naznakom „za izbornu kampanju“, nadležna izborna komisija je donio odluke kojima se potvrđuju liste kandidata za izbor načelnika, odnosno izbor članova vijeća i omogućavaju učešće u izbornom procesu.
U odjeljku Ostala pitanja revizija smatra potrebnim ukazati na potrebu za:
- izmjenom člana 76-d Izbornog zakona propisivanjem mjerljivih kriterijuma u dijelu obezbjeđenja i raspodjele sredstava iz Budžeta Republike Sjeverna Makedonija namijenjenih plaćenom političkom oglašavanju;
- propisivanjem odredbi koje će regulisati da li koalicija ili politička stranka može podržati nezavisnog kandidata – grupu birača i sredstva koja su izdvojena koristiti za plaćeno političko oglašavanje nezavisnog kandidata – grupu birača, ako može, pod kojim uslovima i na koji način i da li pri takvoj podršci ima pravo da koristi sredstva koja mu pripadaju kao nezavisnom kandidatu;
- utvrđivanje nadležnog organa za praćenje i izvještavanje o izbornoj medijskoj zastupljenosti elektronskih medija (internet portala);
- dodavanjem člana 76-d stav 11. Izbornog zakona i obezbjeđivanjem uspostavljanja interoperabilnog sistema za razmjenu i kontrolu podataka o aktivnostima banera u koji će biti uključeni svi akteri;
- prilagođavanjem uslova i kriterija koje elektronski mediji moraju ispunjavati da bi imali priliku da se prijave za političko oglašavanje u DIK-u;
- propisivanjem jasnih i preciznih kriterija za raspodjelu budžetskih sredstava namijenjenih za plaćeno političko oglašavanje na elektronskim medijima (internet portalima) i
- donošenjem zakonskog rješenja za korištenje finansijskih sredstava iz odjeljka MF – Funkcije države kao finansijskog plana (pravo potrošnje), koji će omogućiti odobravanje i isplatu sredstava za namjene koje se mogu planirati u fazi pripreme Budžeta Republike Sjeverna Makedonija, odnosno u okviru budžeta Državne izborne komisije za ispunjavanje zakonskih obaveza u vezi sa izbornim procesima.
(DZR RSM, 27.04.2023. / Revizije info)
