Prva objavljeni izvještaj o provedenoj reviziji Evropskog revizorskog suda, u 2023. godini, vezan je za efikasnost mjera koje je Evropska komisija donosila u pandemiji. To je samo jedan u nizu izvještaja posvećenih ovoj temi. Od 28 tematskih izvještaja u 2022., recimo, 5 ih je bilo najdirektnije vezano za Pandemiju, odnosno mjere koje su se u EU preduzimale u njoj.
Izvještaj objavljen 11.01.2023. tematski je izvještaj „Alati za olakšavanje putovanja unutar EU tokom pandemije bolesti COVID-19”, čiji je ključni zaključak: “Inicijative su bile relevantne, ali njihov se efekat kretao od uspjeha do ograničene primjene”.
Ovom revizijom dopunjen je ranije objavljeni tematski izvještaj Suda o pravu na slobodno kretanje u kontekstu krize uzrokovane bolešću COVID-19 (objavljen u junu 2022.), kojim su ispitane kontrole na šengenskim granicama tokom pandemije.
Revizori podsjećaju da su tokom marta 2020., nedugo nakon što su u Europi otkriveni prvi slučajevi bolesti COVID-19, zemlje EU počele uvoditi granične kontrole i ograničenja putovanja. Uprkos svojoj ograničenoj nadležnosti u području javnozdravstvene politike Evropska komisija je, u toj situaciji, preduzela razne inicijative kako bi ograničila efekat takvih mjera na slobodno kretanje. Sloboda kretanja za njene građane, naime, jedna je od četiri temeljne slobode EU (zajedno sa slobodnim kretanjem robe, usluga i kapitala) i u središtu je europskog projekta od njegova začetka.
Stoga je Komisija osmislila niz alata u svrhu olakšavanja putovanja i u svrhu pomoći u praćenju slučajeva zaraze bolešću COVID-19. Među njima su bili alat za praćenje kontakata, digitalni obrasci za lociranje putnika, platforma za razmjenu tih obrazaca za države članice EU, te, EU digitalna COVID potvrda.
EU je za osmišljavanje tih IT alata izdvojila 71 miliona eura.
Revizori su utvrdili da je Evropska komisija brzo osigurala ta finansijska sredstva i zauzela pragmatičan pristup za osmišljavanje alata pod vremenskim ograničenjima. Konstatovano je i da u vrijeme njihovog osmišljavanja nisu postojali drugi sistemi koji bi bili prikladni za uspotrebu.
Alat za praćenje kontakata pušten je u rad samo sedam mjeseci nakon početka pandemije, a EU digitalna COVID potvrda uvedena je prije nego što su zemlje EU dovršile provođenje svojih planova vakcinisanja. S druge strane, obrasci za lociranje putnika osmišljeni su prekasno, jer su određena nacionalna rješenja bila stavljena na raspolaganje ranije.
Da bi alati EU bili efikasni u olakšavanju putovanja tokom pandemije bolesti COVID-19, bilo je potrebno da ih primijene sve države članice, kako bi se one dosljedno koristile zdravstvenim podacima u svrhu upravljanja putovanjima u EU i kako bi njihova ograničenja putovanja bila koordinisana. No,…
Revizori napominju i da Evropska komisija nije uspjela prevladati zadrške pojedinih država članica u pogledu primjene alata EU zbog zaštite podataka i drugih pravnih pitanja te zato što su te države članice već bile osmislile vlastite alate.
U praksi je EU digitalna COVID potvrda bila jedini alat koji su upotrebljavale sve države članice, pa čak i 45 zemalja i teritorija izvan EU. Do kraja marta 2022. izdano je više od 1,7 milijardi potvrda. Revizori zaključuju da se isključivo EU digitalnom COVID potvrdom pomoglo u koordinaciji ograničenja putovanja među zemljama EU-a te je jedino ona bila efikasna u olakšavanju putovanja tokom pandemije bolesti COVID-19.
Ostali alati koje je Sud ispitao nisu imali željeni učinak jer je njihova upotreba bila ograničena, odnosno funkcionisali su, neplanirano, tek kao lokalna rješenja. Tako su samo četiri države članice upotrebljavale digitalni obrazac EU za lociranje putnika, a od gotovo 27 miliona obrazaca izdanih do februara 2022. više od 90% njih izdala je samo jedna zemlja EU – Italija. Slično tome, platforma za razmjenu obrazaca gotovo se uopšte nije upotrebljavala. Do februara 2022. razmijenjeno je samo 256 obrazaca, od kojih su svi osim jednog bili iz Španije. Primjena aplikacija za praćenje kontakata bila je vrlo neujednačena: do maja 2022. većinu podataka na pristupniku (83%) učitali su samo korisnici iz Njemačke.
Na kraju, Evropski revizorski sud je upozorio da ne postoje posebni postupci za dugoročnu upotrebu alata EU ili njihovu brzu ponovnu aktivaciju u slučaju da ponovno budu potrebni. Npr, valjanost trenutne pravne osnove za EU digitalnu COVID potvrdu ističe u junu. Ako se bude obnavljala, to će se dogoditi u okviru standardnog zakonodavnog postupka EU.
(T.H., Revizije info)
