U izvještaju koje je 15.01.2025. objavio Evropski revizorski sud upozorava se da urbano zagađenje ostaje jedna od glavnih ekoloških prijetnji zdravlju u EU. Gradovi u Evropi su previše bučni, a njihov vazduh je, uprkos nekim poboljšanjima, i dalje previše zagađen. To je jasan razlog za zabrinutost, kažu revizori, jer će EU i njene države članice morati pojačati napore kako bi ispunile strože standarde koji će se primjenjivati u budućnosti.
Prema podacima Evropske agencije za životnu sredinu, najmanje 250.000 ljudi umre svake godine u Evropi zbog zagađenja vazduha. Osim toga, dugotrajna izloženost prekomjernom nivou buke može imati štetne posljedice po zdravlje, kao što su poremećaj spavanja, anksioznost, kognitivna oštećenja i problemi mentalnog zdravlja, što uzrokuje 48.000 novih slučajeva srčanih bolesti i 12.000 prijevremenih smrti u Evropi svake godine. EU je uvela pravila kako bi zaštitila svojih 450 miliona građana od zagađenja vazduha i buke. Evropska komisija takođe navodi da je stavila na raspolaganje 46,4 milijarde eura za period 2014-2020 i 185,5 milijardi eura za period 2021-2027 za podršku ostvarivanju ciljeva čistog vazduha.
EU, inače, ima nadležnost da djeluje u cilju očuvanja, zaštite i poboljšanja kvaliteta životne sredine i zaštite zdravlja ljudi. U okviru Evropskog zelenog plana nedavno su (tj. 2021.) utvrđene posebne ciljne vrijednosti za smanjenje zagađenja vazduha i buke do 2030. Cilj nije samo smanjiti utjecaj zagađenja vazduha na zdravlje (u smislu prerane smrti) za više od 55% i prijetnju na biodiverzitet ekosistema EU za 25%, nego i smanjiti udio ljudi koje kontinuirano ometa saobraćajna buka za 30%. Međutim, te ciljne vrijednosti nisu obavezujuće za države članice.
Revizori potvrđuju da se kvalitet vazduha u EU općenito poboljšao. Međutim, upozoravaju da zagađenje vazduha ostaje veliki problem, a posebno koncentracija dušikovog dioksida (NO2) uzrokovana automobilima i kamionima. Tokom 2022. godine, trenutnu graničnu vrijednost EU za dušikov dioksid i dalje je prekoračivalo 10 država članica. S obzirom na to da će standardi kvaliteta vazduha u EU uskoro postati stroži, gradovi EU morat će pojačati svoje napore kako bi ih ispunili i kako bi se ti standardi još više približili preporukama Svjetske zdravstvene organizacije.
Druga strana medalje urbanog zagađenja je buka, koja se često zanemaruje.
Buka okoline je neželjeni ili štetan vanjski zvuk uzrokovan ljudskom aktivnošću. Cestovni saobraćaj je glavni izvor zagađenja bukom, nakon čega slijede željeznički i vazdušni saobraćaj. EEA procjenjuje da je najmanje svaka peta osoba u EU izložena štetnim nivoima buke
Revizori su zaključili da je procjena napretka u smanjenju ove vrste zagađenja u EU praktično nemoguća.
Za razliku od EU pravila o kvalitetu vazduha, ne postoje EU granične vrijednosti ili ciljevi smanjenja buke. Sud smatra da to destimuliše države članice da daju prioritet mjerama za efikasno smanjenje zagađenja bukom. Sud je također utvrdio da su pragovi za pružanje podataka o buci pokrivali samo dio stanovništva EU koji bi mogao biti izložen štetnim nivoima buke.
Kada je u pitanju praćenje buke, postoje nedostaci i kašnjenja u većini država članica, što znači da nije moguće identificirati trend. Podaci upućuju na to da cilj nulte zagađenosti bukom do 2030. godine, koji bi zahtijevao smanjenje broja ljudi pogođenih saobraćajnom bukom za 30%, vjerovatno neće biti postignut. Prema procjenama, ovaj broj će se u najboljem slučaju smanjiti za 19 posto, a u najgorem scenariju bi do 2030. mogao porasti za čak 3 posto.
Činjenica je da gradovi imaju poteškoća u pronalaženju efikasnih rješenja za zagađenje vazduha i buke. Za to postoje razni razlozi, od loše koordinacije na nivou nadležnih organa do upitne efikasnosti preduzetih mjera, a ne treba zaboraviti ni otpor lokalnog stanovništva prema ovim mjerama. Primjer su zelene zone („osovine“) gdje pješaci i biciklisti imaju prednost u odnosu na automobile. Revizori su utvrdili da donose dobrobit lokalnom stanovništvu, ali istovremeno pogoršavaju kvalitet vazduha i povećavaju nivo buke u okolnim ulicama. Slično, zone niske emisije, koje pomažu u smanjenju zagađenja vazduha i buke, postaju sve osjetljivije pitanje. Na primjer, pokušaji njihovog uvođenja u Barceloni i Krakovu naišli su na pravne poteškoće zbog diskriminacije ili ograničenja slobode kretanja, što je dovelo do njihovog uvođenja u manjem obimu ili odgađanja.
Osim toga, revizori su utvrdili da su Komisijini postupci zbog povrede prava dugotrajni i da oni nisu uvijek djelotvorno sredstvo za primoravanje gradova obuhvaćenih revizijom da se pridržavaju pravila EU-a o onečišćenju zraka i onečišćenja bukom.
Osim toga, revizori su utvrdili da su postupci Komisije zbog kršenja prava dugotrajni i da nisu uvijek efikasno sredstvo za prisiljavanje gradova obuhvaćenih revizijom da se pridržavaju pravila EU o zagađenju vazduha i zagađenju bukom.
(Revizije info / Izvor: ERS)
