U Federaciji BiH (kao uostalom i u čitavoj državi) sigurnost u saobraćaju je nezadovoljavajuća. Naime, veliki broj vozača ne poštuje saobraćajne propise i pravila, što ima za posljedicu brojne saobraćajne nesreće, sa ljudskim žrtvama i materijalnom štetom. Najčešći uzrok nesreća je neprilagođena brzina, vožnja pod uticajem alkohola, nepoštovanje saobraćajne signalizacije, itd. U Federaciji BiH u saobraćajnim nesrećama godišnje život izgubi oko 250 osoba, a preko 6.800 bude povrijeđeno, a ekonomija godišnje gubi više od 5% BDP-a ako se uzmu u obzir ukupni troškovi medicinskog liječenja, oštećenje imovine, administrativni rad, itd. Takođe, shodno objavljenim statistikama, u FBiH se godišnje u prosjeku obavi 1,14 miliona kontrola vozača, a u približno 56% ovih kontrola utvrđeno je počinjenje prekršaja.
Dostupni podaci ukazuju na to da se u BiH još uvijek nisu stvorili uslovi za adekvatno sankcionisanje počinilaca prekršaja s ciljem podizanja stepena sigurnosti na cestama. Obavijest o počinjenom prekršaju u saobraćaju ili prekršajni nalog u FBiH često stižu mjesecima nakon počinjenog prekršaja ili uopće ne budu uručeni počiniocima prekršaja.
Ukupan iznos izrečenih saobraćajnih novčanih kazni je krajem 2022. godine iznosio više od 72 miliona KM. Dostupne studije iz ove oblasti procjenjuju da se godišnje naplati 78% ovih kazni, a ostatak se u obliku duga povećava dok ne zastari, kada se briše iz evidencije. U prosjeku godišnje zastari oko šest miliona KM novčanih kazni koje su izrečene zbog saobraćajnih prekršaja.
Naopaka logika po kojoj evropske standarde usvajamo ne zbog sebe i povećanja kvaliteta našeg života, nego zbog pritisaka “izvana” prisutna je i u ovoj oblasti. Pa i sigurnost u saobraćaju sada tretiramo kao obavezu. A s obzirom da se od 2021. godine u EU provodi okvirna politika o sigurnosti na cestama, tzv. Vizija nula, u BiH i FBiH je neophodno stvoriti uslove za adekvatno rješavanje ovog pitanja.
Adekvatno upravljanje prekršajnim postupcima jedan je od značajnijih segmenata vezanih za unapređenje sigurnosti u saobraćaju. Uzimajući u obzir indikacije problema i nedostatke u ovoj oblasti, Ured za reviziju institucija u Federaciji Bosne i Hercegovine proveo je reviziju učinka „Prekršajni postupci u saobraćaju”, s ciljem ispitivanja aktivnosti nadležnih institucija na osiguranju pretpostavki za efikasno upravljanje prekršajnim postupcima u saobraćaju. Pored toga, ispitane su aktivnosti uprava policije na izvršenju novčanih sankcija i zaštitnih mjera za prekršaje u saobraćaju.
Revizijom je obuhvaćeno dvanaest subjekata relevantnih za predmetnu oblast: Federalno ministarstvo pravde, Federalno ministarstvo unutrašnjih poslova, pet kantonalnih ministarstava unutrašnjih poslova i pet uprava policije iz Unsko-sanskog, Tuzlanskog, Zeničko-dobojskog, Hercegovačko-neretvanskog i Kantona Sarajevo. Vremenski obuhvat revizije bio je period 2021-2023, te dostupni podaci za 2024. godinu.
Rezultati revizije su porazni.
Revizori su konstatovali da Zakon o prekršajima u FBiH ne omogućava policijskim organima da jednostavno i brzo pokreću prekršajne postupke, poduzimaju konkretne mjere usmjerene na kažnjavanje višestrukih počinilaca saobraćajnih prekršaja, ne propisuje kaznu zatvora, te mehanizme za efikasno izvršenje novčanih kazni i zaštitnih mjera. Federalno ministarstvo pravde nije razmatralo sve dostavljene inicijative za izmjene i dopune ZOP-a FBiH, tako da nije omogućeno efikasnije izvršenje pojedinih sankcija i zaštitnih mjera koji se tiču svih učesnika/ca u saobraćaju.
Nisu doneseni podzakonski akti kojima bi se regulisao postupak izvršenja sudskog rješenja o lišenju slobode kažnjenika zbog neplaćanja novčane kazne i uvjeti obavljanja poslova za opće dobro, iako ih je Federalno ministarstvo pravde bilo obavezno donijeti prije deset godina. Navedeno je imalo za posljedicu nemogućnost izvršenja sudskih rješenja o lišenju slobode zbog neplaćanja novčane kazne. U Federaciji nije donesen ni propis o sadržaju i načinu vođenja prekršajne evidencije.
Nisu detaljno uređeni koraci i postupanja prilikom vršenja kontrola i regulacije saobraćaja, te pokretanja prekršajnih postupaka u donesenim internim procedurama.
U upravama policije nisu preduzete dovoljne aktivnosti na planiranju i realizaciji potrebnih mjera s ciljem efikasnog rasporedivanja kadrova, provođenja intenzivnih kontroia saobraćaja, te pokretanja prekršajnih postupaka. Prisutne su velike razlike u upravama policije iz uzorka u broju organizovanih akcija kontrole saobraćaja, izdatim prekršajnim nalozima i angažmanu policijskih službenika.
Tehnički kapaciteti se razlikuju od uprave do uprave, a izostale su i detaljne analize potrebnih tehničkih kapaciteta s ciljem osiguranja nedostajuće opreme i planiranja mjera za njihovu optimalnu upotrebu kako bi se osigurale efikasnije kontrole saobraćaja.
Uprave policije nisu osigurale redovan interni nadzor nad upravljanjem prekršajnim postupcima u oblasti saobraćaja, bez koga se ne mogu ustanoviti ni propusti u predmetnoj oblasti, niti identifikovane potrebne aktivnosti za njihovo otklanjanje.
Nije uspostavljen ni jedinstveni funkcionalni informacijski i informatički sistem za svakodnevno obavještavanje i statističku obradu podataka, iako je obaveza uspostavljanja propisana još 2014. godine Zakonom o unutrašnjim poslovima FBiH. Federalni ministar unutrašnjih poslova je tek u januaru 2024. godine formirao Radnu grupu, ali u nju nije imenovan predstavnik nijednog kantonalnog MUP-a, iako je navedenim Zakonom jasno propisano kako sistem treba uspostaviti u saradnji s federalnim i kantonalnim nivoima vlasti;
Dodatno, revizori su konstatovali da su izostale i potrebne mjere s ciljem efikasnog izvršenja izrečenih novčanih kazni, iako iznos nenaplaćenih kazni raste iz godine u godinu. Utvrđeno je da je u revidiranom periodu evidentirani iznos nenaplaćenih novčanih kazni u pet kantona iznosio preko 59 miliona KM.
Provođenje zaštitne mjere privremenog oduzimanja vozila licima odgovornim za saobraćajne prekršaje provodi se u različitom obimu u kantonima iz uzorka (jedino u UP HNK nije provođena uopšte). Uprave policije USK, TK, ZDK i KS su u revidiranom periodu privremeno oduzele, ukupno, 946 vozila zbog prekršaja u saobraćaju. Pritom, postotak trajno oduzetih vozila u ove četiri uprave iznosi 18,5%.
Analizom dostupne dokumentacije ustanovljeno je da su nadležni sudovi uglavnom odbijali da donesu rješenja o trajnom oduzimanju vozila,tako da su se ona vraćala vlasnicima, pozivajući se na pravo neotuđivosti vlasništva i socijalne razloge. Pored toga, u slučaju kada nadležni sud donese rješenje da se prekršiocu trajno oduzme vozilo, ne smanjuje se iznos neplaćenih novčanih kazni, već je prekršilac i dalje u obavezi platiti ih.
Prema izjavama nadležnih iz uprava policije, neke postupke sudovi riješe u roku od mjesec, a u neke u roku od godinu. U ZDK sud donosi rješenje u prosjeku od šest mjeseci od podnošenja zahtjeva, a u USK, TK i KS-u u periodu od godinu do dvije.
S druge strane, mjera lišenja slobode zbog neplaćenih novčanih kazni u praksi nije bila provodiva. Iako je ova mjera zamišljena kao efikasan mehanizam naplate novčane kazne, ustanovljeno je da ona u praksi ne funkcioniše. S obzirom na to da deset godina od stupanja na snagu ZoP-a FBiH nisu doneseni podzakonski akti kojima bi se regulisao postupak i uvjeti za izvršenje sudskog rješenja o lišenju slobode zbog neplaćanja novčane kazne, smještaj prekršilaca saobraćaja, te uvjeti obavljanja poslova za opće dobro, uprave policije iz uzorka su naglasile kako nije moguće izvršiti rješenje suda. Pored toga, ukoliko prekršilac priloži uvjerenje službe za zapošljavanje kojim dokazuje da je nezaposlen, nadležni sudovi donose rješenja kojima se postupci obustavljaju, tako da usljed važećih zakonskih ograničenja podnošenje zahtjeva za izvršenje mjere lišenja slobode gubi svrsishodnost.
U revidiranom periodu zahtjeve nadležnim sudovima za lišenje slobode zbog neplaćenih novčanih kazni upućivali su UP MUP-a USK (ukupno 5726 zahtjeva) i KS-a (ukupno 11269). Međutim, nijedan od ovih zahtjeva nije rezultirao lišenjem slobode.
Nadležnim organima (Federalnim ministarstvima pravde i unutrašnjih poslova, kantonalnim ministarstvima unutrašnjih poslova, kantonalnim upravama policije), Ured za reviziju institucija u FBiH dao je određene preporuke za unapređenje postojećeg stanja u posmatranoj oblasti, u cilju zaštite javnog interesa, efikasnije naplate novčanih kazni, povećanja saobraćajne discipline, te zaštite života ljudi i njihove imovine.
(T.H., Revizije info)
