Države članice Evropske unije postigle su 2013. dogovor oko toga da će osnovna mreža transevropske saobraćajne mreže (TEN-T) biti spremna do 2030. godine. Ključe su odlike te mreže prekogranični saobraćajni projekti, čija je svrha poboljšati povezanost među nacionalnim mrežama duž kojih se protežu evropski koridori. Što bi, u konačnici, trebalo donijeti znatne socioekonomske koristi.
Odgovornost Evropske komisije je garantovati da države članice dovrše osnovnu saobraćajnu mrežu u dogovorenom roku, dok države članice snose odgovornost za provođenje konkretnih projekata.
Evropski revizorski sud ispitao je da li je izgradnja velikih autocesta, željezničkih pruga i plovnih puteva s prekograničnim učinkom na osnovnu saobraćajnu mrežu EU dobro isplanirana i efikasno provedena. Provjerili su osam megaprojekata koji su sufinansirani sredstvima EU, čija ukupna vrijednost iznosi 54 milijarde eura (uključujući 7,5 milijardi eura finansijskih sredstava EU, od kojih je Komisija dosad isplatila 3,4 milijarde), kojima se povezuju saobraćajne mreže 13 država članica: Austrije, Belgije, Latvije, Litve, Estonije, Danske, Francuske, Finske, Njemačke, Italije, Poljske, Rumunije i Španjolske.
U svim ispitanim megaprojektima – a radi se o četiri željezničke pruge (baltička željeznica, pruga Lyon–Torino, bazni tunel Brenner i baskijski ipsilon), jednom plovnom putu (Sena–Schelde), jednoj autocesti (A1 u Rumuniji) i dvije multimodalne dionice (cestovna/željeznička dionica u tjesnacu Fehmarn te željeznička pruga E59 za povezivanje s lukama u Poljskoj) – zabilježena su znatna kašnjenja u izgradnji (u prosjeku od 11 godina), zbog čega je ugroženo efikasno funkcionisanje pet od devet multinacionalnih koridora.
Glavni razlog za te nezadovoljavajuće rezultate je loša koordinacija među uključenim zemljama. Države članice imaju vlastite prioritete ulaganja i postupke planiranja, te, ne podržavaju uvijek nužno prekogranične projekte ili ulaganja u prekogranične koridore u istoj mjeri. Isto tako, provođenje projekata ne napreduje uvijek jednako brzo s obiju strana granice. Komisija dosad nije iskoristila ograničena pravna ovlašćenja kojima raspolaže za garantovanje toga da se prioriteti dogovoreni na razini EU poštuju u državama članicama koje ne napreduju prema planu.
„Uspostava osnovnih koridora mreže TEN-T u predviđenom roku ključna je za postizanje ciljeva politika EU, podršku rastu i otvaranju radnih mjesta te borbi protiv klimatskih promjena”, izjavio je Oskar Herics, član Suda zadužen za ovaj izvještaj. „U slučaju mnogih važnih saobraćajnih megaprojekata EU potrebno je uložiti dodatne napore kako bi se ubrzao njihov dovršetak. Ti su projekti naime ključni za postizanje bolje povezanosti Evrope i ostvarivanje očekivanih koristi mreže u predviđenom roku.”
Troškovi tih osam megaprojekata vremenom su se povećali za više od 17 milijardi eura (47%), često zbog promjena u nacrtu i obimu projekta, kao i zbog neefikasne implementacije. Najveće povećanje zabilježeno je u slučaju kanala Sena – sjeverna Evropa (dio plovnog puta Sena – Schelde), čiji su se troškovi gotovo utrostručili. S druge strane, revizori su utvrdili da se jedan dio autoceste A1 u Rumuniji ne upotrebljava i da su dvije dionice pogrešno spojene. To je dovelo do neefikasne upotrebe i traćenja finansijskih sredstava.
Revizori su utvrdili i nedostatke u analizama troškova i koristi koje su države članice provele za ta ulaganja vrijedna više milijardi eura: saobraćajne prognoze bile su potencijalno preoptimistične, a neki projekti mogli bi biti ekonomski neodrživi. To posebno vrijedi za baltičku željeznicu i željezničku dionicu čvrste veze u tjesnacu Fehmarn s daleko premalim brojem putnika. Revizori su, usto, utvrdili da Evropska komisija nije obavila nezavisnu procjenu specifikacija izgradnje na temelju potencijalnog protoka teretnog i putničkog saobraćaja prije dodjeljivanja finansijskih sredstava EU.
Takođe, nadzor koji Komisija obavlja nad dovršetkom mreže u državama članicama nije direktan i potrebno ga je ojačati. Komisija ne raspolaže posebnim odjelom koji bi državama članicama pružao podršku u usmjeravanju takvih velikih projekata i nema pregled nad ostvarenim napretkom, zaključili su revizori.
Komisija je povukla dio izvorno dodijeljenih sredstava zbog kašnjenja (1,4 milijarde eura za 17 dionica obuhvaćenih revizijom). Prema jednoj studiji Komisije, u slučaju da se ta mreža ne dovrši, ekonomija EU-a propustila bi priliku za ostvarivanje potencijalnog rasta od 1,8 % te se ne bi omogućilo zapošljavanje koje bi odgovaralo količini posla koju u jednoj godini obavi 10 miliona ljudi.
(revizije.info)
