“Javne su nabavke ključne za jedinstveno tržište EU, jer se njime podstiče ekonomski rast, otvaraju radna mjesta i javnim tijelima pomaže da iskoriste najbolje ponude na otvoren i konkurentan način.”, navodi se u saopštenju Evropskog revizorskog suda, povodom objave tematskog izvještaja „Javna nabavka u EU – Manje tržišnog takmičenja za ugovore dodijeljene za radove, robu i usluge u desetogodišnjem razdoblju do 2021.”
Zemlje EU na javne nabavke svake godine potroše oko 2 hiljade milijardi eura, tj. oko 14 % BDP-a EU. Pritom, njihove se prakse razlikuju: tokom 2021. najveći udio direktnih dodjela ugovora zabilježen je na Cipru (42 %), a najmanji u Grčkoj (3 %). U predmetnom desetogodišnjem periodu najviše postupaka sa samo jednim ponuditeljem bilo je u Sloveniji (73 %), a u Poljskoj je njihov broj ostao na postojano visokoj nivou od oko 50 %. Postojale su i razlike među sektorima: od 2011. bilo je sve manje i manje direktnih dodjela za pružanje finansijskih usluga, dok je 2021. najveći broj direktnih dodjela zabilježen u energetskom sektoru.
Reagujući na uočene probleme, tokom 2014. godine EU je reformisala svoje direktive o javnim nabavkama, s ciljem da postupci nabavke postanu jednostavniji, transparentniji i inovativniji, kao i lakši za mala i srednja poduzeća. No,… reforma se nije pokazala uspješnom.
„Tokom posljednjih deset godina EU i njegove države članice nisu uspjeli povećati tržišno takmičenje za javne ugovore, zbog čega sada sa žaljenjem moramo govoriti o izgubljenom desetljeću”, izjavila je Helga Berger, članica Suda zadužena za ovu reviziju. I istakla:
„Komisija bi trebala predložiti akcijski plan kojim bi se prevladale ključne prepreke tržišnom takmičenju i javni ugovori učinili privlačnijima za poduzeća.”
Trendovi u pogledu triju ključnih pokazatelja za tržišno takmičenje (postupci sa samo jednim ponuđačem, direktne dodjele ugovora i broj ponuđača) ostali su na nezadovoljavajućem nivou u većini država članica te se ukupno poboljšanje u tržišnom takmičenju nije ostvarilo.
Tokom 2021. godine, broj postupaka sa samo jednim ponuđačem došao je do vrhunca jer je čak 42 % svih ugovora dodijeljeno u okviru tendera u kojima je učestvovalo samo jedno preduzeće. Nadalje, ta se pojava na nivou EU od 2011. gotovo udvostručila, a broj preduzeća koja podnose ponude gotovo se prepolovio, s oko šest po postupku na tri. Isto tako, nadležna tijela često su pri ugovaranju direktno tražila od jednog poduzeća ili više njih da podnesu ponudu, bez objavljivanja javnog konkursa.
Takve direktne dodjele dopuštene su u vrlo specifičnim okolnostima i trebale bi biti izuzeci, jer se njima guši tržišno takmičenje. Umjesto toga, međutim, njihova se učestalost povećala u gotovo svim državama članicama, te, je na njih otpadalo oko 16 % svih postupaka javnih nabavki prijavljenih tokom 2021.
“Iako je Komisija 2017. uvela novu strategiju, ni ona ni države članice nisu učinile dovoljno za utvrđivanje i uzimanje u obzir temeljnih uzroka pada tržišnog takmičenja, koji uključuju administrativno opterećenje, suviše restriktivne kriterije i posebno prilagođene specifikacije, kao i tržišnu koncentraciju.”, navode iz Evropskog revizorskog suda.
Osim toga, revizori konstatuju i birokratiziranost i odsustvo razmišljanja o suštini i smislu mjera koje se preduzimaju.
“Komisija i države članice više su se usmjerile na pridržavanje pravila nego na uspješnost te nedostaje svijest o tržišnom takmičenju kao preduslovu za provođenje javnih nabavki u kojima se ostvaruje vrijednost za uloženi novac.”, nevoid se u Izvještaju.
“Reforma iz 2014. ostala je uglavnom neefikasna kada je riječ o smanjenju birokratije. Naprotiv, trajanje postupaka tokom prethodnog desetljeća povećalo se za više od 50% te ih i ponuđači i javna tijela smatraju opterećujućima u poređenju s fleksibilnijom nabavkom u privatnom sektoru. Udio ugovora dodijeljenih malim i srednjim preduzećima takođe se nije povećao. Većina ugovora i dalje se dodjeljivala subjektima s najnižom ponudom, što pokazuje da se aspekti na višem strateškom nivou (npr. okolišni, socijalni i inovacijski) rijetko uzimaju u obzir.”, navode revizori, koji istovremeno izražavaju zabrinutost ne samo u pogledu transparentnosti, jedne od ključnih zaštita protiv rizika od prevare i korupcije, već i malog obima prekogranične javne nabavke. Posebno su pozvali Komisiju da pojasni ciljeve javne nabavke i predloži mjere za prevladavanje ključnih prepreka tržišnom takmičenju.
(T.H., Revizije info, Izvor: ERS)
