Od svojevremenog uništenja Javnog preduzeća “Robne rezerve Republike Srpske”, a s obzirom da one, u skladu sa dejtonskim rješenjima ne postoje na državnom nivou, samo Federacija BiH ima robne rezerve.
Doduše, takve da stručnjaci upozoravaju da one ne mogu potrajati ni 24 sata i da se s njima ne može značajno uticati na tržište, ako se pojavi takva potreba.
Uz neusaglašenu zakonsku regulativu i nedovoljno izdvajanje za ovu namjenu, ovu je oblast, u prethodnim godinama karakterisala i krajnja netransparentnost. Određeni podaci, u vezi sa robnim rezervama, tretirani su kao državna tajna, nasuprot stavu stručnjaka da je u vrijeme krize transparentnost a ne državna tajna ono što je potrebno i što može zaštititi i tržište i građane.
No, kako nam vlastodršci nemaju egzistencijalne probleme kao njihovi podanici, i percepcija svijeta oko sebe im je različita. A njihova sklonost da sve što bi ukazalo na njihovu nesposobnost ili kriminal proglase tajnom, je notorna. I tu nema razlika između entiteta.
Inače, pomenuto JP “Robne rezerve RS” u zadnjoj je provedenoj finansijskoj reviziji (za 2015. godinu), od Glavne službe za reviziju javnog sektora RS dobila negativne ocjene za obje komponente finansijske revizije i konstataciju o kršenju više zakona i podzakonskih akata, te, gomilu preporuka, među kojima nisu(!) bile te da se kriminal prikrije a preduzeće sravni sa zemljom, ali… upravo tu neizrečenu preporuku vlast je jedinu u potpunosti ispoštovala. Te su Robne rezerve 2017. godine otišle u stečaj, sa dugovima teškim desetine miliona maraka, a da do danas niko nije odgovarao za propast te institucije (niti je javnost upoznata sa rezultatima istrage provedene po nalogu Tužilaštva).
Federalna direkcija za robne rezerve (koja u Federaciji ovu nadležnost dijeli sa kantonalnim), s druge strane, je, od Ureda za reviziju institucija u FBiH, dobila mišljenje s rezervom za obje komponente posljednje provedene finansijske revizije – za 2020. Uz konstataciju o kršenju Zakona o budžetima, Zakona o javnim nabavkama, Zakona o računovodstvu i reviziji u FBiH, te, Zakona o federalnim robnim rezervama. A za otklanjanje uočenih nedostataka, grešaka i nezakonitosti u radu, dobila je čak 21 preporuku, od kojih su većina – ponovljene preporuke iz prethodne revizije za 2017., koje u međuvremenu nisu realizovane. Naime, od 23 preporuke iz finansijske ravizije za 2017. Federalna direkcija za robne rezerve je, do finansijske revizije za 2020. u potpunosti realizovala tek – tri.
Još gora je situacija sa realizacijom preporuka iz revizije učinka „Upravljanje robnim rezervama u Federaciji BiH“, o kojoj je izvještaj objavljen u decembru 2022. godine.
Revizija je pokazala da u Federaciji BiH ne postoje ni pretpostavke za sistemsko upravljanje robnim rezervama. Zbog čega svaka direkcija svoje aktivnosti provodi samostalno, bez uspostavljene koordinacije s ostalim direkcijama. Revizori su konstatovali poraznu činjenicu da direkcije, zapravo, nisu vršile svoju zakonsku funkciju. Kao ni Vlade, u ovom kontekstu.
“Imajući u vidu značaj robnih rezervi u prevazilaženju vanrednih situacija, Ured za reviziju cijeni da je sistem neophodno suštinski reorganizovati, kako bi se uspostavila odgovarajuća koordinacija između postojećih direkcija te efikasniji i ekonomičniji sistem upravljanja robnim rezervama u Federaciji BiH.”, ključni je zaključak provedene revizije učinka.
No, u dvije godine kasnije (30.12.2024.) objavljenom izvještaju o realizaciji preporuka iz pomenute revizije učinka, bez obzira na alarmantnost stanja koje je u njoj detektovano, konstatovano je da od 11 preporuka datih Vladi Federacije BiH i kantonalnim vladama, te Federalnoj i kantonalnim direkcijama robnih rezervi, u potpunosti nije realizovana – nijedna.
Većina subjekata odgovornih za realizaciju preporuka je preduzela tek početne ili djelimične aktivnosti na njihovoj realizaciji. I u skladu s tim, nije došlo do značajnih pomaka u predmetnoj oblasti.
Započete su aktivnosti na izradi novog zakona o federalnim robnim rezervama. Međutim, on nije izrađen u ostavijenom roku i dostavljen Vladi Federacije BiH na usvajanje.
Izostala je i saradnja izmedu Vlade Federacije BiH i kantonalnih vlada po pitanju usaglašavanja zakonskih rješenja i preciziranja pitanja od značaja za efikasno i koordinirano upravljanje robnim rezervama. Direkcije za robne rezerve izrađivale su programe/planove robnih rezervi koji ne sadrže sve zakonima propisane elemente. Izostala je i odgovarajuća saradnja izmedu Federalne i kantonalnih direkcija robnih rezervi u planiranju, nabavkama i rasporedu robnih rezervi. Drugim riječima kantoni su se ponašali kao države u državi.
Osim toga, većina direkcija nije blagovremeno vršila nabavke roba za potrebe robnih rezervi, te i dalje različito tumače i primjenjuju Zakon o javnim nabavkama. Čuvanje i ekonomično skladištenje robnih rezervi još uvijek predstavlja izazov.
Ured za reviziju institucija u FBiH posebno je apostrofirao činjenicu da Parlamentarna komisija odgovorna za reviziju nije razmatrala izvještaj revizije učinka čije preporuke su bile predmet praćenja, zbog čega nisu doneseni zaključci kojima bi se dodatno obavezale nadležne institucije na efikasnu realizaciju.
Parlamentarna komisija, inače, rijetko razmatra revizije učinka, i u aktuelnom sazivu, konstituisanom sa ogromnim zakašnjenjem, nisu dosad razmotrili nijednu. No, s obzirom da “padaju” na mnogo jednostavnijim poslovima i da ne pokazuju sklonost ozbiljnom radu, pitanje je da li uopšte imaju kapacitet za to.
I na kraju, podaci s kojim nas suočavaju revizori otvaraju pitanje: Da li je nepostojanje efikasnog sistema i odsustvo volje da se on uspostavi rezultat “objektivnih okolnosti” i neznanja i nemoći unutar institucija ili ciljani, osmišljeni projekat kriminogenih struktura unutar vladajućih elita, bez elementarne socijalne osjetljivosti i odgovornosti?
(N.N., Revizije info)
