Turizam je jedan od ključnih privrednih sektora EU, kojim je 2019. ostvaren udio od 9,9% u bruto domaćem proizvodu Unije i podstaknuto otvaranje 11,6% svih radnih mjesta na nivou EU. Države članice grupe EU-27 zabilježile su 2019. oko 539 miliona međunarodnih dolazaka turista, što je gotovo 37 % ukupnog globalnog broja dolazaka. Iste su godine prihodi EU od međunarodnog turizma iznosili 383 milijarde eura, što je 28,9 % prihoda od globalnog turizma.
Turistički sektor obuhvaća širok raspon privrednih aktivnosti kojima se pružaju robe i usluge koje posjetioci traže kako bi se, direktno ili posredno, podupirala njihova turistička aktivnost. Te aktivnosti mogu uključivati: usluge prevoza, putničkih agencija i organizatora putovanja; smještajne objekte; restorane i usluge pripreme i dostave hrane; kulturne, sportske i rekreativne objekte; te lokalne turističke robe i usluge. Više od 99 % preduzeća u turističkom sektoru EU mala su i srednja poduzeća.
Pandemija bolesti COVID-19 imala je dramatičan i dosad nezabilježen efekat na turistički sektor tako što je naglo smanjila turističke tokove, a time i prihode poduzeća povezanih s turizmom. U prva tri tromjesečja 2020. broj međunarodnih dolazaka u EU bio je 67,5 % manji nego u istom periodu 2019. Pad se kretao između 46% i 84%, ovisno o predmetnoj državi članici. Pad broja posjetilaca zbog ograničenja putovanja doveo je do znatnog smanjenja doprinosa turističkog sektora za privredu. U sektorima putovanja i turizma u EU je 2020. izgubljeno oko dva milijuna radnih mjesta, te se doprinos BDP-u prepolovio u odnosu na 2019. (s oko 10 % BDP-a na 5 %).
EU, inače, ima komplementarnu ulogu u turističkoj politici u vidu pružanja podrške mjerama koje preduzimaju države članice i koordiniranja tih mjera. U periodu 2014. – 2020. nije postojao poseban budžet EU za turizam. Evropska komisija utvrdila je postojeću strategiju EU za turizam 2010. godine i može pružati finansijsku podršku za turizam iz više programa EU. Isto vrijedi i za period 2021. – 2027.
Evropski revizorski sud je konstatovao da je Evropska komisija izmijenila turističke prioritete u kontekstu širih političkih strategija u periodu od 2015. do izbijanja pandemije bolesti COVID-19, ali nije na temelju njih izradila relevantan akcijski plan kojim bi se doprinijelo njihovom ostvarenju.
Turističkom politikom Evropska komisija nastoji „očuvati položaj Evrope kao vodeće destinacije i pritom povećati doprinos tog sektora rastu i zapošljavanju u najvećoj mogućoj mjeri te promovisati saradnju među zemljama EU, ponajprije razmjenom primjera dobre prakse”. Komisija je 2020. u svojoj industrijskoj politici definisala turizam kao jedan od 14 industrijskih ekosistema.
Cilj revizije koju je proveo Rvropski revizorski sud je pružiti doprinos radu Komisije u pogledu definisanja sveobuhvatne turističke strategije do 2030. godine. Revizori su, naime, zaključili da je podršci EU turizmu potrebno novo strateško usmjerenje.
U tematskom izvještaju koje je pred kraj 2021. objavio Evropski revizorski sud, revizori su utvrdili da su projektima povezanim sa sektorom turizma koji se finansiraju sredstvima iz Evropskog fonda za regionalni razvoj (EFRR) ostvareni neujednačeni rezultati: neki su projekti bili održivi i pomogli podsticanju turističke aktivnosti u regiji, no efekat drugih bio je tek ograničen. Zbog lošeg planiranja i loših postupaka odabira projekata u više je slučajeva obim projekata smanjen, a budžet premašen i došlo je do kašnjenja.
„Pandemija bolesti COVID-19 imala je dramatičan efekat na turistički sektor EU: turistički tokovi i prihodi od turizma doživjeli su nagli pad”, istakao je Pietro Russo, član Evropskog revizorskog suda zadužen za ovaj izvještaj. „No, taj neposredni šok nije jedini izazov s kojim je turistički sektor EU suočen. Taj sektor mora se suočiti i s drugim, dugoročnijim izazovima povezanima s njegovom zelenom i digitalnom transformacijom te njegovom konkurentnošću, održivošću i otpornošću.”
U slučajevima koje su revizori utvrdili kao primjere u kojima je dodjelom finansijskih sredstava EU za turizam ostvaren slabiji efekat od očekivanog, to je uglavnom bila posljedica nekog od sljedećih razloga: projekti za koje su finansijska sredstva dodijeljena nisu bili povezani s drugom turističkom infrastrukturom; nisu uloženi dovoljni napori kako bi se predmetni projekti efikasno komercijalizovali; ili je infrastrukturu za koju su finansijska sredstva dodijeljena uglavnom upotrebljavala lokalna zajednica, a ne posjetitelji.
Kad je riječ o pokazateljima koji su se upotrebljavali za mjerenje uspješnosti projekata u području turizma finansiranih sredstvima iz EFRR-a, revizori su utvrdili sljedeće probleme: iako je zakonodavstvom o EFRR-u za perod 2014. – 2020. obuhvaćen jedan zajednički pokazatelj ostvarenja za ulaganja u turizam, nisu ga upotrebljavale sve države članice; u navedenom se razdoblju nisu upotrebljavali zajednički pokazatelji rezultata; pokazateljima ostvarenja nije moguće izmjeriti sva očekivana postignuća projekata.
Revizori su preporučili Komisiji da utvrdi novu turističku strategiju EU kako bi se pronašla rješenja za probleme koje su utvrdili. Takođe, preporučili su Komisiji da podstiče države članice na provođenje postupaka odabira za ulaganja u turizam koja se finansiraju sredstvima iz EFRR-a u cilju podupiranja tog novog strateškog usmjerenja.
Značaj provedene revizije ogleda se i u činjenici da je od 14 poslovnih ekosistema koje je Evropska komisija analizirala, turizam sektor čije se temeljne potrebe za ulaganjima procjenjuju kao najveće i daleko iznad potreba većine drugih ekosistema. Komisija je temeljne potrebe za ulaganjima u cilju oporavka turističkog ekosistema procijenila na 161 milijardu eura.
Spomenimo na kraju da se u izvještaju spominje i da je Komisija predstavila mjere i prijedloge za ublažavanje efeklta pandemijske krize na turističku industriju u EU. Konkretno, digitalna potvrda EU o COVID-u ključna je za ponovnu i pravovremenu uspostavu putovanja unutar EU za ljeto 2021.
(T.H., Revizije info; Izvor: ERS)
