Državni ured za reviziju Sjeverne Makedonije izvršio je reviziju učinka na temu „Upravljanje javnim dugom – zaduživanje Republike Sjeverne Makedonije“ i ovih dana objavio prateći izvještaj o rezultatima revizije.
Revizija je bila fokusirana na period od 2015. do 2020. godine, s tim da su obuhvaćene i određene oblasti, pitanja i događaji prije 2015. godine i naknadno do dana podnošenja izvještaja o reviziji.
Revizija je izvršena u cilju davanja odgovora na sljedeća pitanja:
- Kakav uticaj fiskalna politika kroz budžetski deficit i upravljanje javnim investicijama finansiranim zaduživanjem ima na javni dug?
- Da li je javni dug, koji je u krizi COVID-19 porastao za 15 procentnih poena bruto domaćeg proizvoda i dostigao granicu od 60% BDP-a, održiv?
- Da li sistem upravljanja javnim dugom omogućava efikasno upravljanje javnim dugom Republike Sjeverne Makedonije obezbjeđivanjem sredstava za finansiranje državnog budžeta po najnižim mogućim troškovima, na srednji i dugi rok i uz održiv nivo rizika i izdavanjem državnih garancija na način koji odgovara održivom nivou rizika i održavanju efikasnog i likvidnog tržišta državnih hartija od vrednosti?
Revizorski izvještaj naglašava uticaj fiskalne politike na stvaranje javnog duga. U Republici Sjevernoj Makedoniji 75% ukupnog javnog duga, odnosno 88% državnog duga služi za finansiranje budžetskog deficit, zbog projektovanih većih rashoda iz prihoda.
Javni dug je, inače, zbir državnog duga i duga javnih preduzeća osnovanih od strane države, opština i grada Skoplja, kao i trgovinskih preduzeća koja su u njihovom potpunom ili pretežnom vlasništvu. Državni dug je skup finansijskih obaveza nastalih zaduživanjem Republike Sjeverne Makedonije, javnih institucija koje je osnovala Republika Sjeverna Makedonija i opština, ne uključujući dug javnih preduzeća i preduzeća koja su u potpunom ili pretežnom vlasništvu države, opština i Narodne banke Republike Severne Makedonije.
Grafikon 1: Struktura javnog duga Sjeverne Makedonije na dan 31.12.2020., u milionima eura.
Revizori ističu potrebu primjene međunarodne dobre prakse, koja nije predviđena Ustavom RSM i Zakonom o budžetima, kao što je postojanje fiskalnih pravila za javni dug i deficit, vršenje obavezne analize održivosti duga u postupku donošenja Budžeta RSM, kao i postojanje plana zaduživanja od strane Skupštine.
Programom reforme upravljanja javnim finansijama 2018-2021, dokumentom podržanim sredstvima EU, planirane su značajne reforme u upravljanju javnim finansijama. U završnoj fazi je usvajanje Programa reforme upravljanja javnim finansijama 2022. – 2025. godine.
Nacrt zakona o budžetima, koji je u skupštinskoj proceduri, predviđa fiskalna pravila i predviđa formiranje Fiskalnog savjeta, kao nezavisnog tijela koje vrši analize i daje mišljenje o fiskalnoj politici pred Skupštinom RSM.
Grafikon 2: Obrađeni podaci objavljeni na sajtu Ministarstva finansija, za prihode, rashode, kapitalne izdatke i budžetski deficit u budžetu RSM za period 2014-2020.
U revizorskom izvještaju revizori su utvrdili da nepostojanje posebnog zakona/podzakonskog akta ili strateškog dokumenta za upravljanje javnim finansijama u izuzetnim okolnostima/krizi ili vanrednom stanju predstavlja rizik za upravljanje javnim dugom.
U Republici Sjevernoj Makedoniji u krizi COVID-19 javni dug je povećan za 15 procentnih poena bruto domaćeg proizvoda (BDP) i dostignut je limit javnog duga od 60% BDP-a, što može dovesti u pitanje racionalno upravljanje javnim dugom i održivost javnog duga u budućnosti.
Grafikon br. 3. Stanje javnog i državnog duga kao procenat BDP-a
Sistem upravljanja javnim dugom, sa izuzetkom određenih nedostataka, omogućava efikasno upravljanje javnim dugom Republike Sjeverne Makedonije.
Mogućnost zaduživanja za finansiranje budžetskog deficita za tekuću i naredne dvije godine, omogućava donošenje odluka o zaduživanju kada su tržišni uslovi najpovoljniji, a samim tim i efikasno upravljanje javnim dugom Republike Sjeverne Makedonije.
Međutim, treba naglasiti da u procesu pripreme budžeta nije predviđeno donošenje posebnog plana zaduživanja od strane Skupštine RSM, a procedure za izdavanje euroobveznica, pregovaranje o uslovima kredita i odobravanje kredita, pozajmljivanje nosilaca javnog duga, nisu u potpunosti regulisani zakonima, podzakonskim aktima ili internim procedurama.
Grafikon br. 4. Stanje javnog i državnog duga u milionima eura
Odsustvo ključnih procesa u upravljanju javnim investicijama utiče na povećanje troškova projekta, a samim tim i na efikasno upravljanje javnim dugom.
Revizori su, naime, konstatovali mali procenat realizacije kapitalnih projekata. Ovakvo stanje je rezultat odabira projekata bez preciznih i jasnih kriterijuma, nepredviđene metodologije za odabir projekata, realizacije projekata koji nisu u budžetskom procesu, kao i izostanka praćenja i nadzora projekata. Ovakvi uslovi utiču na efikasno, efektivno i ekonomično korišćenje javnih sredstava i upravljanje javnim dugom.
Zaduživanje bilateralnim kreditom za izgradnju autoputeva zavisi od uslova iz Ugovora o izgradnji koji je usvojen u Skupštini RSM kao poseban zakon. Za ovo zaduživanje, revizori ističu potrebu reklasifikacije garantovanog državnog duga.
Identifikovani su i nedovoljni kapaciteti u Sektoru za finansijske odnose sa inostranstvom i upravljanje javnim dugom u Ministarstvu finansija, koji utiču na efikasnost upravljanja javnim dugom.
(Revizije info, izvor: DZR SM)
