Zdrav morski ekosustav ima ključnu ulogu za bioraznolikost, riblje stokove i apsorpciju emisija CO2. Onečišćenje mora uzrokovano ljudskim aktivnostima i dalje je jedan od glavnih problema za morske vode Evropske unije.
Plovila kao što su teretni brodovi, kruzeri, trajekti za prevoz putnika te ribarska i rekreativna plovila bitni su izvori onečišćenja morskih voda. Uzrok su izljeva nafte, ispuštanja hemikalija, neodgovarajućeg odlaganja otpada, emisija plinova, gubitka kontejnera i odbačenog ribolovnog alata. Evropska unija i njene države članice, od kojih njih 22 imaju izlaz na more, nastoje riješiti problem onečišćenja mora s brodova na nekoliko načina, uz iznimno ambiciozan cilj postizanja nulte stope onečišćenja do 2030. godine.
Relevantna međunarodna pravila u područjima kao što su onečišćenje naftom, brodolomi i emisije sumpora ugrađena su u zakonodavstvo EU, ponekad čak i uz strože zahtjeve. Međutim, revizori EU upozoravaju na to da i dalje postoje nedostaci koje EU mora otkloniti, posebno kad je riječ o rizicima od onečišćenja. Na primjer, brodovlasnici i dalje mogu izbjeći obaveze recikliranja na način da prije rastavljanja broda zastavu EU zamijene nekom drugom zastavom. Podaci govore sami za sebe: tokom 2022. godine, jedan od svakih sedam brodova u svijetu plovio je pod zastavom EU, dok je broj takvih brodova na kraju njihova vijeka upotrebe bio 50% manji. Slično tome, ni pravila EU o kontejnerima izgubljenim u moru nisu bez nedostataka. Kao prvo, nema garancije da se prijavljuju svi izgubljeni kontejneri i, kao drugo, iz mora se izvadi tek mali broj izgubljenih kontejnera.
„Onečišćenje mora uzorkovano brodovima i dalje je velik problem i, uprkos nizu poboljšanja posljednjih godina, mjere koje EU preduzima ne omogućavaju joj da zaista zaplovi mirnim morem”, izjavio je Nikolaos Milionis, član Suda koji je predvodio predmetnu reviziju. „Štoviše, s obzirom na to da se procjenjuje da je onečišćenjem zahvaćeno više od tri četvrtine evropskih mora, još smo daleko od nulte stope onečišćenja kojom bi se zaštitili ljudsko zdravlje, bioraznolikost i riblji stokovi.”
Revizori su utvrdili i da zemlje EU ne iskorištavaju dovoljno resurse koje im je Unija stavila na raspolaganje za borbu protiv onečišćenja mora s brodova, kao što su mreža plovila spremnih za odgovor na izljeve nafte i dron za otkrivanje onečišćenja. Vrlo je dobar primjer Evropska satelitska služba za nadzor i otkrivanje naftnih mrlja na moru (CleanSeaNet), koja se bavi praćenjem i ranim otkrivanjem mogućih incidenata povezanih s onečišćenjem. Ta je služba tokom 2022. i 2023. upozorila na ukupno 7.731 potencijalni izljev u morima EU, uglavnom u Španiji (1.462), Grčkoj (1.367) i Italiji (1.188). Međutim, revizori EU utvrdili su da su države članice reagirale na manje od polovne tih upozorenja te su onečišćenje potvrdile samo u 7% slučajeva, a jedan je od razloga za to bilo vrijeme proteklo od snimanja satelitske snimke do same provjere onečišćenja.
Osim toga, revizori su utvrdili da nadležna tijela država članica ne provode dovoljno preventivnih inspekcija brodova, a sankcije za onečišćivače su i dalje niske. Na subjekte odgovorne za nezakonito ispuštanje onečišćujućih tvari u more rijetko se primjenjuju efikasne ili destimulativne sankcije i rijetko dolazi do kaznenog progona. Slično tome, tek mali broj država članica prijavljuje povrede prava povezane s vađenjem napuštenog, izgubljenog ili odbačenog ribolovnog alata.
U razdoblju 2014. – 2023. Evropska je unija finansirala projekte za borbu protiv onečišćenja mora s brodova s više od 216 miliona eura, uglavnom u svrhu unapređenja lučkih uređaja za prihvat otpada, ali i u svrhu prikupljanja ribarskih mreža i istraživanja.
Revizori generalno zaključuju da ni Evropska komisija ni države članice ne prate u potpunosti upotrebu novca EU za borbu protiv onečišćenja morskih voda. Nemaju pregled nad stvarno postignutim rezultatima, kao ni nad načinom na koji bi se oni mogli primijeniti u većem obimu. Revizija je ujedno pokazala da EU ima poteškoća u praćenju onečišćenja mora s brodova.
Stvarne količine izlivene nafte, onečišćujućih tvari i morskog otpada s brodova i dalje su uglavnom nepoznate, kao i identitet onečišćivača.
(Revizije info / Izvor: ERS)
