Ekonomsko približavanje šest zemalja zapadnog Balkana – Albanije, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Kosova, Sjeverne Makedonije i Srbije – Evropskoj uniji već godinama se smatra nedovoljnim. Kao odgovor na to, Evropska komisija je, u novembru prošle godine predložila uspostavljanje posebnog instrumenta za finansiranje, pod nazivom Instrument za reforme i rast za Zapadni Balkan, čiji je cilj podstaći ekonomski rast, povećati socioekonomsko približavanje zemljama EU, te, ubrzati usklađivanje s evropskim vrijednostima i zakonodavstvom, s ciljem budućeg pridruživanja.
No, očigledno su decenije neuspjeha na ovom polju dovele i do određenih promjena u odnosu Unije prema sredstvima koja u vidu pomoći usmjerava u države Zapadnog Balkana. I da je i tolerantnim i dobronamjernim Evropljanima dosta da ih Balkanskih političari prave budalama i njihova sredstva umjesto za reforme i dobrobit građana, koriste za punjenje vlastitih ili stranačkih džepova i održavanje na vlasti, uz istovremeno udaljavanje od vrijednosti Unije.
Zato su Evropski parlament i Vijeće EU od Evropskog revizorskog suda zatražili mišljenje o ovom, 6 milijardi vrijednom, prijedlogu Evropske komisije. I samo 3 mjeseca kasnije su ga i dobili.
Revizori EU pozdravili su uvođenje strožih uslova za finansiranje koje je predvidila Evropska komisija, što je učinjeno povezivanjem isplata s ispunjavanjem uslova koji se trebaju utvrditi u programima reformi za različite zemlje. No, upozoravaju da postoji rizik od toga da uslovi za isplatu sredstava nisu dovoljno ambiciozni i da pokazatelji nisu dovoljno jasni i mjerljivi.
“Takođe, i dalje je teško garantovati da će reforme biti održive, posebno kad uzmemo u obzir nezadovoljavajući administrativni kapacitet u toj regiji”, izjavila je Laima Liucija Andrikienė, članica Suda zadužena za ovo mišljenje.
Naglasila je i da uloga Evropske komisije ne bi trebala biti ograničena na iznošenje primjedbi, nego bi joj trebalo omogućiti i da od vlada zapadnog Balkana može zatražiti da te programe preispitaju ili izmijene ako to bude potrebno. (Što podrazumijeva i povlačenje ili uskraćivanje novca u slučaju neispunjenja uslova od strane balkanskih političara, koji se – pogotovo bosanskohercegovački – ponašaju kao da je i samo uzimanje novca i reforme koje bi trebali da provedu, neki ustupak Evropskoj uniji. I da Unija treba da ispunjava njihove uslove, a ne obrnuto.)
Revizori EU su EU institucijama predložili i izradu odgovarajućih smjernica za procjenu zadovoljavajućeg ispunjenja uslova finansiranja navedenih u programima reformi.
Predviđeno je da se u sklopu instrumenta u periodu 2024. – 2027. pruži podrška u iznosu do 6 milijardi eura (2 milijarde bespovratne pomoći i 4 milijarde kredita). S obzirom na to da se u okviru trenutnog budžeta EU pretpristupnim zemljama (uključujući Tursku) već stavlja na raspolaganje više od 14 milijardi eura, revizori ističu da iznosi koji će se osigurati u okviru predloženog instrumenta čine znatno povećanje (više od 40 %) finansiranja predviđenog za zemlje zapadnog Balkana do 2027. godine
Ujedno se napominje da se i u prijedlogu za uspostavljanje Instrumenta i u planu rasta objašnjava zašto je ekonomijama zemalja Zapadnog Balkana potrebna jače povezivanje sa EU. U planu se naglašavaju i razne koristi koje bi se provođenjem predloženih mjera ostvarile u toj regiji.
Međutim, budući da ne postoji procjena učinka ili analitički dokument – a vjerovatno i zbog dosadašnjeg iskustva sa balkanskim političarima – revizori Evropskog revizorskog suda su se ogradili, navodeći da nisu u mogućnosti procijeniti u kojoj će se mjeri planiranom podrškom u iznosu od 6 milijardi eura doprinijeti postizanju glavnih ciljeva Instrumenta.
U konačnici, revizori predlažu da se pojasne određene odredbe prijedloga koje se odnose na revizijske ovlasti Suda te pristup podacima i dokumentaciji, kako bi se osigurao pravilan nadzor.
A rekli bismo i – otklonile nejasnoće i potencijalni problemi. Koji se u odnosima sa ovdašnjim političarima, nesklonim kontroli, ograničenjima i odgovornosti u trošenju javnog novca i ispunjavanju svojih obećanje i obaveza, uvijek mogu očekivati.
(N.N., Revizije info)
