Iz prezentovanog izvještaja Glavne službe za reviziju (sa sigurnošću se može zaključiti da je glavna služba za reviziju u proteklom periodu zaista bila veoma aktivna. Veliki broj finansijskih revizorskih izvještaja za 2020. i 2021. godinu, revizija usklađenosti i revizija učinaka. Nemam ni jednu sumnju da u glavnoj službi za reviziju rade vrhunski profesionalci i stručnjaci iz ove oblasti od kojih sam i lično upoznala neke.
Naravno, trebamo imati na umu da Glavne službe za reviziju treba da bude nezavisni kontrolor stanja, koji ovom Parlamentu daje potrebne informacije o odnosu prema javnim sredstvima, u javnim institucijama, u javnim ustanovama i javnim preduzećima i da revizorska institucija nema mogućnost sankcionisanja lošeg rada ili ignorisanja njihovih nalaza i preporuka za otklanjanje uočenih nepravilnosti, grešaka i nezakonitosti. Ali, tu mogućnost imaju parlamenti, tako da je upravo Narodna skupština Republike Srpske ta koja treba da preduzme odgovarajuće korake i mjere na osnovu nalaza i izvještaja Glavne službe za reviziju.
A šta nam kaže izvještaj Glavne službe za reviziju? On kaže da su utvrđene brojne nepravilnosti i nezakonitosti u radu javnih organa, a da je samo mali broj javnih institucija poslovalo u potpunosti u skladu sa zakonskom regulativom.
Što se tiče finansijske revizije za 2020. godinu obuhvaćeno je 7 jedinica lokalne samouprave, 4 javna preduzeća, IRB i fond za razvoj i zapošljavanje. 7 jedinica lokalne samouprave, od kojih sve imaju mišljenje sa rezervom i za finansijske izvještaje i za usklađenost (sa zakonima i drugim propisima – op.ur.), osim grad Prijedor, koji ima negativno mišljenje i za finansijski izvještaj i za usklađenost. Svi oni, uz veliki broj preporuka, koje se kreću od 7 do 14.
“A šta nam kaže izvještaj Glavne službe za reviziju? On kaže da su utvrđene brojne nepravilnosti i nezakonitosti u radu javnih organa, a da je samo mali broj javnih institucija poslovalo u potpunosti u skladu sa zakonskom regulativom.”
Osim odstupanja u pogledu neispravnog iskazivanja imovine, prihoda, rashoda i finansijskog rezultata, iz izvještaja možemo vidjeti da za nabavke nisu sprovođene procedure propisane zakonom, da pojedine nabavke nisu planirane, niti su donošene posebne odluke za pokretanje nabavki, dakle, nije ispoštovan Zakon o javnim nabavkama. Takođe kod budžeta i rebalansa budžeta, kao i kod preraspodjele sredstava sa jedne na drugu potrošačku jedinicu, nije poštovan Zakon o budžetskom sistemu RS a takođe nije poštovan ni Zakon o radu kod zapošljavanja. Uglavnom, zapošljavana su lica koja nisu ispunjavala uslove radnog mjesta, na koje su raspoređeni, radni odnosi na određeno vrijeme, za period duži od 6 mjeseci, što je suprotno Zakonu o službenicima i namještenicima u organima jedinica lokalne samouprave, zapošljavanje na određeno vrijeme i pripravnika bez konkursa, veći broj izvršilaca od broja predviđenog Pravilnikom o unutrašnjoj organizaciji i sistematizaciji radnih mjesta. Dakle, kod jedinica lokalne samouprave, veliki broj nepravilnosti i neregularnosti.
Što se tiče ova četiri javna preduzeća, to su Zavod za udžbenike i nastavna sredstva Istočno Sarajevo, Putevi Republike Srpske, Željeznice Republike Srpske i Šume Republike Srpske. Svi imaju mišljenja sa rezervom, i za finansijski izvještaj i za usklađenost, osim preduzeća Šume Republike Srpske, koje ima negativno mišljenje za usklađenost, uz čak 9 preporuka i 15 preporuka uz mišljenje sa rezervom za finansijski izvještaj.
Kada pogledam ovaj dio koji se odnosi na preduzeće Šume RS, zaista, čovjek ostane bez riječi. Evo, navešću samo nekoliko elemenata koji su navedeni, samo jedan dio iz ovog revizorskog izvještaja. Nematerijalna imovina u pripremi i odloženi prihodi precijenjeni za 339.000 i troškovi ulaganja u razvoj za 18.000. Potraživanja od kupaca, precijenjena za najmanje 5 miliona, zbog nenaplativosti nisu trebala biti priznata. Finansijski rezultat precijenjen za 161.000 a manje iskazana korekcija potraživanja i rashodi po osnovu ispravke vrijednosti otpisa potraživanja. Prihodi, a samim tim i finansijski rezultat su precijenjeni za 538.000. Ulaganja u tuđu imovinu, pa samim tim i finansijki rezulat precijenjeni za 226.000, a troškovi podcijenjeni. Finansijski rezultat precijenjen za još 265.000 jer nisu evidentirani troškovi prinudne naplate i zateznih kamata od strane Poreske uprave. Finansijski rezultat precijenjen za još 338.000 zbog potencijalnih troškova i obaveza po osnovu nadoknada za razvoj nerazvijenih dijelova opština.
Potom, rashodi amortizacije precijenjeni za 260.000, što utiče na finansijski rezultat tekuće i prethodnih godina. U bilansu tokova gotovine nisu iskazani prilivi od 12 miliona iz aktivnosti finansiranja, i to je samo dio na osnovu kojih su dobili mišljenje s rezervom, uz čak 15 preporuka . Evo, postavljam pitanje, zašto ovdje nije dato negativno mišljenjeza finansijski izvještaj?
“Na dan 31.12.2020. nenaplaćena dospjela potraživanja (u JP „Šume RS“) su iznosila 17,6 miliona, od čega preko 10 miliona su sumnjiva i sporna. Postavlja se pitanje, kako je to moguće, kad svi znamo da svako ko želi da nabavi bilo koji drvni sortiment mora najprije da uplati a potom se čeka isporuka?”
A negativno mišljenje, upravo preduzeće Šume Republike Srpske su dobile za usklađenost. Evo navešću samo neke nepravilnosti. Zakon o javnim nabavkama nije poštovan za najveći broj nabavki, nisu bila minimalno tri ponuđača, niti je objavljeno na internet stranici. Imenovanje uprave nije provedeno po javnom konkursu, što nije u skladu sa Zakonom o javnim preduzećima, i to ne samo za preduzeće Šume RS, nego i za preduzeća Željeznice RS i Putevi RS. Po tom, imenovani su vršioci dužnosti direktora i VD izvršni direktori na period po 2 mjeseca i to u Šumama od aprila 2019., u Željeznicama od marta 2017. a u Putevima RS od novembra 2018. godine. Takođe, u Šumama RS imenovano je osam VD direktora organizacionih dijelova bez javnog konkursa. Pojedini organizacioni dijelovi su vršili isplate naknada komisijama, uvećavali plate pojedinim radnicima, sve suprotno odredbama kolektivnog ugovora. Ono što je posebno značajno, da naplata od kupaca nije vršena u skladu sa odredbama zaključenih ugovora, niti je prodaja vršena u skladu sa odredbama Odluke o načinu i uslovima prodaje šumskih, drvnih asortimenata. Na dan 31.12.2020. nenaplaćena dospjela potraživanja su iznosila 17,6 miliona, od čega preko 10 miliona su sumnjiva i sporna. Postavlja se pitanje, kako je to moguće, kad svi znamo da svako ko želi da nabavi bilo koji drvni sortiment mora najprije da uplati a potom se čeka isporuka?
Šta je problem kod naših javnih preduzeća? Šta je problem kod jedinica lokalne samouprave? Da li se radi o nestručnosti kadrova ili nešto drugo? Takođe pitanje za kolege narodne poslanike u ovoj Skupštini: Hoćemo li zažmiriti na evo ovakav izvještaj i dozvoliti da nam ovakve stvari prolaze. Ako to tako uradimo, dodatno ćemo produbiti sumnju u sistemsku korupciju i pljačku prirodnih bogatstava koja je vjerovatno u osnovi, odnosno korijenu čitavog ovog problema.
Što se tiče finansijskih revizija za 2021. godinu do 31.08. dakle u izještajnom periodu izvršeno je 60 revizija, 21 ministarstvo, revizija konsolidovanog godišnjeg finansijskog izvještaja za korisnike budžeta RS, 4 revizije fondova obaveznog socijalnog osiguranja, 14 jedinica lokalne samouprave, 20 javnih ustanova i ostali subjekti. Od toga, za finansijski izvještaj, pozitivno mišljenje 33 subjekta, 27 sa rezervom, a za usklađenost pozitivno 31, a sa rezervom 29, dakle negdje oko polovine ima pozitivno, polovina sa rezervom.
“Rezultati, dakle, do kojih su došli revizori Glavne službe za reviziju, potvrdili su da je odnos prema revizorskim izvještajima neadekvatan a da se revizorske preporuke u mnogobrojnim institucijama i javnim ustanovama uopšte ne shvataju ozbiljno.”
Od ministarstava nisu se proslavili Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite, kao ni Ministarstvo rada i boračko invalidske zaštite. Nepravilnosti računovodstvene prirode, doveli su do mišljenja sa rezervom, a neusklađenost se prvenstveno odnosi na nepoštovanje Zakona o radu, Zakona o državnim službenicima, nezakonitom zapošljavanju, bez konkursa, na određeno vrijeme, na period duži od 6 mjeseci. Obračun plata nije u skladu sa Zakonom o platama zaposlenih u organima uprave RS, dodjela grantova Ministarstva finansija izvršena je bez prethodno utvrđenih kriterijuma i podnošenja odgovarajućih programa i projekata, bez dostavljanja izvještaja o utrošku sredstava, suprotno zakonu o izvršenju budžeta Republike Srpske, za 2021. godinu. Potom, Zakon o javnim nabavkama nije ispoštovan u generalnom sekretarijatu Vlade RS, u Ministarstvu porodice, omladine i sporta i u Ministarstvu rada i boračko-invalidske zaštite. Dakle, nisu objavljivali najpovoljnijeg ponuđača na svojoj web stranici.
Što se tiče ovog revizorskog izvještaja (Godišnjeg revizorskog izvještaja za 2022. godinu – op.ur), postoji dio i koji se odnosi na preporuke. Dakle, u posmatranom izvještajnom periodu provedeno je 17 angažmana na provjeri statusa datih preporuka. Zaključak je da je samo 35% sprovelo date preporuke, 18% nije preduzelo ništa, a 47% samo djelimično. Rezultati, dakle, do kojih su došli revizori Glavne službe za reviziju, potvrdili su da je odnos prema revizorskim izvještajima neadekvatan a da se revizorske preporuke u mnogobrojnim institucijama i javnim ustanovama uopšte ne shvataju ozbiljno.
Glavna služba za reviziju za posmatrani period je dala ukupno 661 preporuku, u prosjeku 9 po jednom revizorskom izvještaju, od čega je samo 56 % provedeno potpuno. Ostalo je još za naknadnu povjeru 1543 preporuke.
Ovakvo stanje upućuje na zaključak da sistem zapravo i ne funkcioniše i da zbog toga revizorski izvještaji i njihove preporuke ostaju „mrtvo slovo na papiru“. A uzrok tome jeste što druge institucije a prvenstveno Vlada, Narodna skupština Republike Srpske i Tužilaštvo ne rade svoj posao u postizvještajnom periodu.
I sada bih se osvrnula još na reviziju Konsolidovanog godišnjeg finansijskog izvještaja za korisnike budžeta Republike Srpske za 2021. godinu. Budžetski deficit tekućeg perioda iskazan je u iznosu od 15 miliona i 200 potrebno je korigovati naviše, za još najmanje 15 miliona i 300 000 zbog više iskazanih budžetskih prihoda, manje iskazanih tekućih rashoda i trasfera. Ukupan deficit iskazan u iznosu od 60 miliona i 900 potrebno je korigovati naviše za najmanje još jednu četvrtinu, to je za 15 miliona i 400. U bilansu uspjeha iskazan je negativan finansijski rezultat od 80,5 miliona, ali je i njega potrebno korigovati naviše za najmanje 52 miliona, tako da negativan finansijski rezultat iznosi najmanje 132 miliona i 900, a negativan finansijski rezultat ranijih godina, takođe treba korigovati naviše za 624.000, pa umjesto milijardu i 249 miliona i 200, on iznosi 1 249 890 000.
“Ovakvo stanje upućuje na zaključak da sistem zapravo i ne funkcioniše i da zbog toga revizorski izvještaji i njihove preporuke ostaju „mrtvo slovo na papiru“. A uzrok tome jeste što druge institucije a prvenstveno Vlada, Narodna skupština Republike Srpske i Tužilaštvo ne rade svoj posao u postizvještajnom periodu.”
Kada smo govorili o sprovođenju zakona o fiskalnoj odgovornosti ovdje u ovom parlamentu prošle sedmice, profesor Krajišnik je lijepo objasnio da je zaduženost za 2021. godinu 40.8% BDP-a, ali ukoliko dodamo i dug javnih preduzeća, zaduženost iznosi 49.03% BDP-a, što je granica zaduženosti po posebnom fiskalnom pravilu. U okviru posebnih fiskalnih pravila, definisan je prag za dug, koji podrazumijeva da ukoliko javni dug RS na kraju fiskalne godine dostigne 50% BDP-a, u toj godini, budžet za narednu godinu mora da bude sa budžetskim suficitom. Što znači da budžet za 2022. godinu mora da bude sa suficitom. Da li će biti, sumnjamo, ali vidjećemo.
Dakle, Ministarstvo finansija je prikazalo umanjen budžetski deficit, što predstavlja ozbiljan alarm da se javnim sredstvima ne upravlja na najbolji mogući način. Takođe, date su određene preporuke Ministarstvu finansija, ali i preporuke za izvještaj iz 2020. godine, od čega je kontrolom utvrđeno da od 3 preporuke, jedna za finansijski izvještaj ispoštovana, a dvije za usklađenost, od kojih jedna nije uopšte ispoštovana, a jedna samo djelimično. Takođe, tokom revizije utvrđene su slabosti sistema internih kontrola u djelu primjene zakonskih i podzakonskih akata, donošenja internih akata, kao i u oblasti zapošljavanja.
Takođe, želim istaći još nekoliko elemenata. Na primjer, Ministarstvo energetike i rudarstva, nije raskinulo ugovore sa koncesionarima, koji nisu izvršili potrebne radnje u ugovorenom roku. Agencija za agrarna plaćanja nema transparentne evidencije. Budžetsko planiranje u Ministarstvu finansija i Ministarstvu energetike i još nekim javnim ustanovama nije vršeno na pravi način. Kao i prethodnih godina, pri projekciji budžeta, Ministarstvu rada i boračko – invalidske zaštite, nisu obezbijeđea sredstva za finansiranje postojećeg obima obaveza prema važećim zakonima, iako su kroz proces planiranja budžeta izvršena adekvatna planiranja tih sredstava. Vjerovatno je to razlog za mišljenje sa rezervom. Ministarstvo finansija dodijelilo je 50 000 grantova bez utvrđivanja kriterijuma i podnošenje programa, odnosno projekata. Isti slučaj je i kod Ministarstva za naučno – tehnološki razvoj, samo iznos je 241.000. Takođe, kod Generalnog sekretarijata Vlade i kod Ministarstva saobraćaja i veza grant od 123.000 bez projekata i programa. Dakle, sve suprotno zakonu o izvršenju budžeta RS za 2021. godinu. I ono što mi je takođe zanimljivo je da JU Fond za profesionalnu rehabilitaciju i zapošljavanje invalida, uz saglasnost Vlade, donijelo je finansijski plan poslovanja za 2021. godinu i to sa deficitom od 400.000 maraka. Što je naravno u suprotnosti sa zakonom o budžetskom sistemu RS.
Ovo je samo jedan, da kažemo isječak iz ovog obimnog revizorskog izvještaja. Na nama je da odlučimo šta ćemo sa tim, kakve ćemo odluke donijeti, da li ćemo danas usvojiti ovaj revizorski izvještaj, ili ćemo donijeti neke zaključke, koji se tiču daljeg postupanja, a u vezi ovih neregularnosti i nezakonitog poslovanja.
(Revizije info)
