Nesistemski pristup primjenjivan desetljećima pri uspostavljanju finansijske strukture EU doveo je do neujednačene strukture sastavljene od pojedinačnih elemenata koja je pretjerano složena i za koju se ne može snositi potpuna javna odgovornost, stoji u novom izvještaju Evropskog revizorskog suda. Njen centralni element čini budžet EU, ali ona uključuje sve veći broj instrumenata izvan budžeta EU i hibridnih instrumenata. Broj tih novouspostavljenih instrumenata umnogostručio se tokom posljednjih 15 godina te su revizori preporučili da se ulože dodatni napori u njihovu konsolidaciju.
„Evropski parlament opisao je trenutnu finansijsku strukturu EU kao sistem fondova i instrumenata oko budžeta EU”, izjavio je François-Roger Cazala, član Suda koji je predvodio ovu reviziju. „Iako postoje razlozi za njihovo uspostavljanje, smatramo da su za povećanje efikasnosti i transparentnosti u dodatnoj mjeri potrebni pojednostavljenje i odgovornost.”
Revizori su procijenili zašto se povećao broj diversificiranih instrumenata koji nisu u cjelosti integrirani u budžet EU. Utvrdili su da su u većini slučajeva razlozi za zadržavanje tih instrumenata izvan budžeta EU proizlazili iz pravnih, političkih ili ekonomskih okolnosti u trenutku uspostave svakog instrumenta. Na primjer, instrumenti koji se temelje na zaduživanju i kreditiranju i kojima se pruža finansijska pomoć morali su se osmisliti izvan budžeta EU jer nije moguće uzimati zajmove u okviru budžeta EU. Ti su instrumenti uglavnom uspostavljeni u svrhu pružanja što bržeg odgovora na krize (tj. zbog neposredne potrebe za pružanjem finansijskih sredstava Grčkoj i odgovora na krizu državnog duga iz 2010.).
Iako je njihovo uspostavljanje opravdano, u slučaju mnogih instrumenata nije obavljena odgovarajuća prethodna evaluacija: odabrani način na koji su osmišljeni (uključujući njihovu izvanbudžetsku prirodu) u većini slučajeva nije potkrijepljen procjenama efekta ili sličnim prethodnim evaluacijama. Zbog toga ujedno nije moguće dokazati da je uspostavljanje izvanbudžetskog instrumenta bio bolji izbor od upotrebe budžeta EU te da je predloženi instrument bio najefikasnije rješenje, navode revizori.
Drugi elementi instrumenata znatno se razlikuju, čime se povećava nivo složenosti, npr. mehanizmi upravljanja, čak i u slučajevima u kojima nije bilo mnogo razloga za to, na primjer u slučaju sličnih instrumenata zaduživanja i kreditiranja. Osim toga, postoje razlike među izvorima finansijskih sredstava i načina na koje se pokrivaju potencijalne obaveze.
Javnim nadzorom garantuje se da su finansijski instrumenti legitimni, opravdani i da se za njih može snositi odgovornost, no nad finansijskom strukturom EU ne provodi se cjelovit nadzor. Revizori preporučuju da se prikupi i objavi konsolidiran i cjelovit skup informacija o svim instrumentima. Iako se izvještaj o budžetskoj transparentnosti koji je Evropska komisija nedavno uvela smatra korakom naprijed, njime nisu obuhvaćeni svi instrumenti. Nadalje, ovlaštenjima Suda za obavljanje revizije uspješnosti nisu obuhvaćeni svi instrumenti, a nadzor koji obavlja Evropski parlament također nije cjelovit. Time se stvara praznina jer se priroda ili stepen javnog nadzora, a time i odgovornosti, mogu razlikovati zavisno od vrste instrumenta finansiranja koji se upotrebljava.
Revizori primjećuju da su se mehanizmi fleksibilnosti budžeta EU povećali u sklopu finansijskog okvira za razdoblje 2021. – 2027., čime bi se trebalo omogućiti da se budžetom EU pruži bolji odgovor na nepredviđene potrebe i da se smanji potreba za uspostavljanjem posebnih instrumenata. Ujedno je ostvaren napredak u konsolidaciji niza instrumenata u budžetu EU. Međutim, odgovor na krizu uzrokovanu bolešću COVID-19 doveo je do uspostavljanja dva nova instrumenta (SURE i NextGenerationEU) te još nije u cijelosti iskorišten potencijal za pojednostavnjenje, posebno u slučaju instrumenata kojima se pruža finansijska pomoć državama članicama i određenim zemljama izvan EU. Revizori preporučuju Evropskoj komisiji da predloži integriranje Fonda za modernizaciju u budžet EU te integraciju i konsolidaciju postojećih instrumenata finansijske pomoći.
(ERS)
