“Svaki građanin EU ima pravo slobodno se kretati na teritoriji ove zajednice. Tome je doprinijelo ukidanje kontrola na unutrašnjim granicama u šengenskom području, koje obuhvata 22 države članice EU i četiri zemlje izvan EU i kojim je uspostavljeno područje putovanja bez granica unutar Evrope.”, navodi se u, ovih dana objavljenom, saopštenju Evropskog revizorskog suda, povodom završetka revizije čiji je cilj bio utvrditi je li Komisija preduzela efikasne mjere za zaštitu prava na slobodno kretanje osoba tokom pandemije bolesti COVID-19.
Slobodu kretanja građani EU cijene kao jedno od posebno važnih postignuća integracije EU. Sloboda putovanja, studiranja i rada bilo gdje u Uniji najprepoznatljiviji je uspjeh Evropske unije među njenim građanima, koji u ispitivanjima javnog mnijenja u svim državama članicama EU stavljaju taj aspekt na prvo mjesto, ispred eura i mira.
Međutim, kao ni druga temeljna prava, pravo građana EU na slobodno kretanje nije apsolutno. To se pravo može ograničiti u svrhu zaštite javnog poretka, sigurnosti ili zdravlja. Naravno, takva ograničenja moraju biti u skladu sa postojećim zakonodavstvom i moraju se primjenjivati u skladu s opštim principima prava EU, a posebno principom proporcionalnostii i nediskriminacije.
Evropski revizorski sud podsjeća da je od 2015. naovamo, nekoliko država članica EU ponovno uvodilo kontrole na unutrašnjim granicama, kao odgovor na migracijsku krizu ili sigurnosne prijetnje (u prvom redu terorizam). U posljednjem periodu, tokom pandemije bolesti COVID-19, brojne su države članice preduzimale mjere za ograničavanje slobode kretanja unutar EU, kako bi se pokušalo ograničiti širenje virusa.
Pri ponovnom uvođenju kontrola na unutrašnjim granicama u šengenskom području države članice dužne su o tome obavijestiti Evropsku komisiju, koja je i dalje odgovorna za to da procjenjuje jesu li predložena ograničenja u skladu sa zakonodavstvom EU i krše li pravo na slobodno kretanje ljudi.
„S obzirom na to da je slobodno kretanje ljudi jedna od četiri temeljne slobode EU i da je u središtu evropskog projekta od njegova početka, Komisija je trebala pažljivo provjeravati jesu li sva ograničenja uvedena tokom pandemije bolesti COVID-19 bila relevantna i opravdana”, izjavio je Baudilio Tomé Muguruza, član Suda zadužen za ovu reviziju, izrazivši nadu da će rezultati ove revizije doprinijeti aktualnoj raspravi o preispitivanju šengenskog sistema.
U objavljenom saopštenju Evropski revizorski sud ističe da su njegovi revizori pregledali svih 150 obavještenja o kontrolama na unutrašnjim granicama koje su države članice dostavile Evropskoj komisiji u periodu od marta 2020. do juna 2021., od čega se njih 135 odnosilo isključivo na COVID-19.
“Tim je pregledom jasno utvrđeno da obavještenja nisu sadržavala dovoljne dokaze da su se granične kontrole primjenjivale samo kao krajnja mjera, kao ni da su bile razmjerne i ograničena trajanja. Osim toga, Komisija nije pokrenula nijedan postupak zbog povrede prava u vezi s dugoročnim graničnim kontrolama koje su uvedene prije pandemije.”
Da ni u Evropskoj uniji sve ne funkcioniše savršeno govori podatak da Komisiji nisu dostavljeni svi izvještaji koji su joj trebali biti dostavljeni u roku od četiri sedmice od ukidanja kontrola na unutrašnjim granicama.
Ni u jednom od izvještaja, dostavljenih Komisiji, nisu opisane mjere uvedene kako bi se garantovalo poštovanje načela nediskriminacije, posebno u pogledu jednakog postupanja prema građanima EU, bez obzira na njihovo državljanstvo.
Sud je zaključio da su, uprkos tome što je Komisija pratila ograničenja slobodnog kretanja koja su uvodile države članice, ograničenja pravnog okvira otežala njenu nadzornu ulogu. Nadalje, Komisija nije provodila odgovarajući nadzor kojim bi garantovala usklađenost kontrola na unutrašnjim granicama sa šengenskim zakonodavstvom. Sud je utvrdio da obavijesti država članica o kontrolama na unutarnjim granicama nisu sadržavale dostatne dokaze da su se kontrole primjenjivale samo kao krajnja mjera te da su bile razmjerne i ograničenog trajanja.
A revizori upozoravaju i na svojevrsni “balkanski sindrom” u radu Komisije, pri čemu mislimo na običaj ovdašnjih političara da izbjegavaju da rade svoj posao. Kao ni u slučaju kontrolnih mjera uvedenih zbog migracijske krize i sigurnosnih prijetnji prije pandemije bolesti COVID-19, Komisija nije zatražila dodatne informacije niti je iznosila mišljenje o tom pitanju. Procjena revizora EU stoga je jasna: Evropska komisija nije na odgovarajući način nadzirala je li ponovno uvođenje kontrola na unutrašnjim granicama bilo u skladu sa šengenskim zakonodavstvom.
Revizori su utvrdili i da smjernice koje je izdavala Evropska komisija tokom pandemije, za nadzor unutrašnjih granica, nisu bile dovoljno praktične ili provedive.
“Komisija je, takođe, pokrenula inicijative za koordinaciju mjera koje utiču na slobodu kretanja. Jedna od takvih inicijativa – platforma „Re-open EU” – pokrenuta je 1. juna 2020. radi podrške sigurnom ponovnom omogućavanju putovanja i turizma u cijeloj Evropi. Međutim, više od godinu dana nakon njenog pokretanja devet država članica (Bugarska, Danska, Njemačka, Estonija, Francuska, Rumunija, Slovenija, Finska i Švedska) još nije dostavljalo ažurirane informacije.”, navode iz Suda.
Slično tome, nastojanja Komisije da nadoknadi nepostojanje strukture za upravljanje kriznim situacijama, osnivanjem informacione grupe za koronavirus nisu dovela do dosljednog pristupa. Ograničenja putovanja uvedena tokom pandemije bolesti COVID-19 ostala su uglavnom nekoordinisana, poručuju revizori EU, a Komisija nije mogla spriječiti uvođenje niza pojedinačnih mjera koje su se znatno razlikovale među državama članicama.
(T.H., Revizije info)
