EU već 20 godina pruža podršku Ukrajini u provođenju njenog plana reformi, kojim je obuhvaćeno i suzbijanje korupcije, jedne od najvećih prepreka razvoju te zemlje. Korupcija na visokom nivou i vrsta korupcije poznata kao „zarobljavanje države” duboko su ukorijenjeni problemi u Ukrajini, koji ne samo da ometaju tržišno takmičenje i rast nego i ugrožavaju demokratske procese. Zbog korupcije se na godišnjem nivou gube desetci milijardi eura. Evropska komisija, Evropska služba za vanjsko djelovanje (ESVD) i savjetodavna misija EU pokušale su doprinijeti rješavanju tog problema te su pružile podršku reformama u svrhu jačanja vladavine prava i suzbijanja korupcije u Ukrajini.
Evropska komisija sveukupno je od 2014. godine dodijelila otprilike 5,6 milijardi eura programima makrofinansijske pomoći i 2,2 milijarde eura programima pomoći. Isto tako, Komisija pruža garancije za kredite Evropske investicijske banke, u iznosu od 4,4 milijarde eura. EU je najveći donator Ukrajini.
EU je već dugi niz godina svjesna da postoji međusobna povezanost oligarha, visokih dužnosnika, političara, pravosuđa i preduzeća u državnom vlasništvu. Međutim, revizori ističu da EU nije izradio konkretnu strategiju koja bi bila usmjerena na korupciju na visokom nivou. Tako se, npr. aktivnosti EU tek rubno dotiču problema nezakonitih novčanih tokova, koji obuhvaća i pranje novca. Ipak, EU pruža podršku mnogim antikorupcijskim reformama i aktivnostima u Ukrajini. Nivo podrške u većini slučajeva zavisi od postizanja određenih uslova, no, Komisija te uslove često tumači preuopšteno, što dovodi do pretjerano pozitivnih procjena. Kao primjer revizori ističu sistem bez viza, koji nije preispitan iako nisu postignuta dva od tri uslova podrške EU.
„Uprkos raznolikoj podršci koju je EU pružila Ukrajini, oligarsi i interesne grupe i dalje ugrožavaju vladavinu prava u toj zemlji i ometaju njen razvoj”, izjavio je Juhan Parts, član Evropskog revizorskog suda zadužen za ovaj izvještaj. „Ukrajini je potrebna ciljana i efikasna strategija za borbu protiv moćnih oligarha i za ublažavanje problema zarobljavanja države. EU bi u tome mogla odigrati puno veću ulogu nego do sada.”
EU je na terenu postigla tek ograničene rezultate. Njena podrška borbi protiv struktura i postupanja koji ometaju tržišno takmičenje usmjerena je na korporativno upravljanje i usklađivanje ukrajinskog zakonodavstva sa standardima EU. Osim kad je riječ o podršci koju EU pruža nezavisnim medijima i aktivistima, njena podrška nije usmjerena na prepoznavanje korupcijskih mreža na visokom nivou, u koje su uključena javna poduzeća. Budući da je veliki broj preduzeća u Ukrajini korumpiran i da ona učestvuju na tržištu kao članovi oligopola ili pak imaju monopol na tržištu, revizori smatraju da je EU trebala uvesti direktnije mjere za uklanjanje prepreka slobodnom i poštenom tržišnom takmičenju.
Isto tako, podrškom EU pravosudnoj reformi nisu postignuti zadovoljavajući rezultati. Ipak, EU je u okviru svojih projekata i pomoći za izgradnju kapaciteta pomogla u izradi novog nacrta ukrajinskog Ustava i mnogobrojnih zakona. Podrška je pružena i osnivanju novog vrhovnog suda, ističu revizori. Međutim, ta bi se postignuća u bilo kojem trenutku mogla poništiti zbog brojnih pokušaja zaobilaženja zakona i ublažavanja reformi. Takvi su pokušaji doveli do ozbiljnih zastoja koji se nisu mogli ublažiti mjerama EU.
Slično tome, glavne institucije za borbu protiv korupcije osnovane uz pomoć EU još se uvijek nisu nametnule kao ozbiljni akteri. Cjelokupni sistem za istraživanje, kazneni progon i suđenje u predmetima korupcije na visokom nivou počiva na slabim temeljima. Iako je Visoki antikorupcijski sud počeo ostvarivati obećavajuće rezultate, njegova efikasnost, nezavisnost i održivost redovno se dovode u pitanje. Još je jedan takav primjer Nacionalni ured za borbu protiv korupcije. Iako je politička podrška EU pomogla da Ured nastavi s radom i bude nezavisan, on je pod stalnim pritiskom protivnika, a njegove odluke zavise od rada drugih karika u lancu, kao što su tužitelji i forenzički ured. Međutim, revizori upozoravaju da ako je slaba jedna karika u institucijskom lancu, čitav lanac ne funkcioniše pravilno.
Sud će kasnije ove godine objaviti i izvještaj o podršci EU vladavini prava na Zapadnom Balkanu.
(ERS / Revizije info)
