Glavna služba za reviziju javnog sektora Republike Srpske ovih je dana objavila i drugi od 6 programom rada za ovu godinu planiranih izvještaja o provedenim revizijama učinka – na temu „Funkcionisanje sistema javnog vodosnabdijevanja“.
Predstudijsko ispitivanje pokazalo je da postoji izražen rizik od neefikasnosti funkcionisanja navedenog sistema. Što je revizija i utvrdila.
Sektor vodosnabdijevanja, odvodnje i prečišćavanja otpadnih voda u RS karakteriše nezadovoljavajući stepen pokrivenosti stanovništva vodnim uslugama, kao i njihova upitna održivost. Organizovanim sistemom vodovoda pokriveno je oko 60% stanovništva, 10 pri čemu je oko 48% stanovništva priključeno na vodovodne sisteme lokalnih centara, a 12% na vodovodne sisteme mjesnih zajednica. Preostalih 40% stanovništva snabdijeva se vodom iz individualnih bunara ili izvora. Pokrivenost javnim servisom u urbanim sredinama je oko 87% stanovništva, dok je u ruralnim sredinama, zbog razuđenosti domaćinstava i njihove otežane integracije u jedan centralizovani sistem, pokrivenost mnogo niža. I ovo je samo jedan od ozbiljnih problema u kontekstu vodosnabdijevanja.
Osnovni je zaključak provedene revizije da je sistem javnog vodosnabdijevanja opterećen mnogim rizicima, koji utiču na njegovo efikasno funkcionisanje.
Revizori su utvrdili da je pravna regulativa nepotpuna i međusobno neusklađena, te da ne obezbjeđuje efikasno funkcionisanje sistema javnog vodosnabdijevanja.
Dodatno, ostvarivanje nadležnosti i odgovornosti subjekata u upravljanju sistemom javnog vodosnabdijevanja opterećeno je mnogim rizicima, koje utiču na njegovu efikasnost i održivost. Ispitivanja revizije pokazala su, naime, da je prisutan izražen rizik od nedostatka kadrovskih resursa kod pojedinih subjekata sistema, dok je istovremeno prisutan rizik od viška zaposlenih kod drugih subjekata. Kontinuiran odlazak stručnih kadrova iz pojedinih resora u nadležnom ministarstvu, uz nedostatak novčanih sredstava, predstavlja prepreku za efikasno provođenje neophodnih reformi u sektoru vodnih usluga. Iako postoji pozitivan trend, nije obezbijeđena potpuna pokrivenost stanovništva javnim vodosnabdijevanjem u svim jedinicama lokalne samouprave, što uz nepostojanje pouzdanih podataka o stanju pokrivenosti u pojedinim jedinicama lokalne samouprave, ukazuje na sistemski problem u ostvarivanju univerzalnog i jednakog prava svih na bezbjednu i pristupačnu vodu za piće. Poseban problem je neujednačena i nepotpuna komunikacija JLS i komunalnih preduzeća sa korisnicima usluga.
Posebno zabrinjava zaključak revizora da se aktivnosti sanitarne zaštite vodozahvata i monitoringa voda ne provode u potpunosti, što utiče na povećane rizike bezbjednosti i kvaliteta vode za ljudsku upotrebu.
Nedostaci u procesu sakupljanja, proizvodnje i prečišćavanja vode uticali su na optimalno i kontinuirano snabdijevanje potrošača kvalitetnom i zdravstveno ispravnom vodom. Kontinuirano i pouzdano mjerenje količine zahvaćene i proizvedene vode ne sprovodi se na svim vodozahvatima, što otežava pravilno planiranje kapaciteta, obračun vodne naknade i efikasno upravljanje resursima. Zastupljene su nepravilnosti u obračunu i naplati vodne naknade, što narušava princip „korisnik plaća”. Na nekim vodozahvatima prisutni su znatni tehnički i procesni rizici, uključujući rizik od neadekvatnog kvaliteta i kapaciteta pojedinih vodnih objekata, što utiče na kontinuitet i kvalitet proizvedene/isporučene vode. Bezbjednost vode na pojedinim izvorištima ugrožena je zbog neadekvatne fizičke zaštite, što povećava rizik od namjernog ili slučajnog zagađenja vode. Neizgrađenost hlornih stanica i nedostaci u procesu proizvodnje vode u pojedinim sistemima javnog vodosnabdijevanja ugrožavaju zdravstvenu ispravnost vode i izlažu korisnike usluge zdravstvenom riziku. Radiološka ispitivanja vode se ne sprovode redovno na svim vodozahvatima. Propisani inspekcijski nadzor nad sistemima javnog vodosnabdijevanja sa izraženim procentom neispravnih uzoraka vode je neefikasan.
I pored visokih gubitaka vode u sistemima javnog vodosnabdijevanja, koji iznose preko 50%, a koji su u najvećoj mjeri rezultat dotrajalosti distributivne mreže, revizori su konstatovali da je, u posmatranom periodu, izostalo smanjenje gubitaka vode, usljed sistemskih propusta koji obuhvataju nepotpuno strateško planiranje i tehničku implementaciju, neadekvatno upravljanje rizicima i nedostatak proaktivnog pristupa održavanju i kontroli mreže. Aktivnosti smanjenja gubitaka vode nisu bile praćene realnim finansijskim planom i izvorima sredstava. Nije uspostavljeno upravljanje pritiscima u sistemu javnog vodosnabdijevanja, niti postoji efikasan program planske obnove cjevovoda. Takođe, aktivnosti otkrivanja neovlašćenih priključaka i krađe vode su sporadične i neefikasne kod većine komunalnih preduzeća. Visok nivo gubitaka vode ima direktne negativne posljedice finansijske prirode što se manifestuje kroz gubitak prihoda i povećane operativne troškove. Ovo se dalje odražava i na kvalitet usluge, što je uz nekontrolisanu potrošnju i tehničke karakteristike sistema, dovelo do ograničenog snabdevanja vodom u određenim područjima
I konačno, revizori su utvrdili da nije uspostavljen ekonomski održiv model finansiranja, te, da je struktura troškova u komunalnim preduzećima neuravnotežena. Sredstva u visini obračunate amortizacije, čak i kada se formalno izdvoje, koriste se za tekuće troškove, a ne za obnovu mreže. Visoki troškovi zarada, naknada, ostalih ličnih rashoda pruzrokovani neoptimalnim brojem i strukturom zaposlenih, onemogućavaju alokaciju sredstava za neophodne investicije i održavanje. Cijene vode nisu zasnovane na stvarnim troškovima usluge, već su prvenstveno rezultat stavova donosioca odluka u jedinicama lokalne samouprave, što otežava funkcionisanje sistema. Investicije u obnovu i izgradnju infrastrukture su nedovoljne i neuravnotežene. Većina ulaganja usmjerena je ka novim objektima, dok je obnova postojeće, dotrajale mreže zapostavljena. Snažna zavisnost od eksternih izvora finansiranja ukazuje na nemogućnost sistema da se samofinansira.
Podsjetimo na kraju da je Generalna skupština UN prepoznala je pravo na sigurnu i čistu vodu za piće kao ljudsko pravo. A da je Okvirnom direktivom EU o vodama propisano da voda nije roba, tj. komercijalni proizvod, već je nasljeđe koje se mora čuvati i štititi. Uspješnost pružanja vodnih usluga uzima u obzir ekološke i socijalne kriterijume, a ne tržišne. Evropski parlament pozvao je Komisiju EU da vodu, odvodnju i zbrinjavanje otpadnih voda trajno isključi iz propisa o unutrašnjem tržištu i iz svakog trgovinskog sporazuma, te da se navedene usluge pružaju po pristupačnoj cijeni.
(T.H., Revizije info)
