Carlos Bedoya: Kako biste definisali teškoće EU država koje, kao Grčka, imaju ogromne javne dugove?
Eric Toussaint: Njihova situacija može da se uporedi sa onom u Latinskoj Americi tokom kasnih 80-ih.
CB: U kom smislu?
ET: Dužnička kriza u Latinskoj Americi eruptirala je 1982. Kriza privatnog bankarskog sektora započela je u SAD-u i Evropi u periodu 2007.- 2008. i do 2010. pretvorila u krizu inostranog duga (uz ostalo) koja je podstaknuta podruštvljavanjem dugova privatnih banaka (1) i nižim prihodima od poreza kao posljedicom krize. U Evropi, kao i u Latinskoj Americi, nekoliko godina nakon početka krize privatni kreditori i njihovi predstavnici uspjeli su da nametnu uslove svim vladama. Tjeraju ih na sprovođenje brutalnih politika prilagođavanja koje rezultiraju rezovima javne potrošnje i padom kupovne moći većine stanovnika. To posljedično znači da ekonomija tone u permanentnu recesiju.
CB: Pa ipak, čak i u najgorim trenucima krize, Latinska Amerika nikad nije dosegla nivo zaduženosti uporediv onome što sad vidimo u većini zemalja evrozone (preko 100% njihovog BDP-a).
ET: Nivo koji je dosegao evropski dug je zaista impresivan. U Grčkoj on iznosi 160% njezinog BDP-a, a nekoliko drugih država Evropske unije suočene su s javnim dugom koji iznosi ili prelazi 100% njihove produktivnosti. Jasno, postoje razlike između te dvije krize ali one nisu fundamentalne za ovu poređenje.
CB: Želite da kažete da je vaše poređenje usmjereno na političke posledice te dvije krize?
ET: Da, svakako. Kada poredim trenutnu situaciju u Evropi sa situacijom u Latinskoj Americi u drugom delu 80-ih, želim da istaknem da kreditori – u slučaju Evrope to su Evropske banke i Trojka – nameću mjere Grčkoj (i bez sumnje, uskoro i drugim državama) koje jako podsjećaju na Bradyjev plan u Latinskoj Americi krajem 80-ih.
CB: Možete li to detaljnije da objasnite?
ET: Krajem 80-ih kreditori Latinske Amerike npr. Svjetska banka, MMF i Pariski klub kao i Državni trezor SAD-a i Londonski klub za bankare, uspeli su da nametnu svoje planove i svoje uslove. Privatni kreditori transferisali su dio svojih kredita multilateralnim institucijama i državama preko vrijednosnih papira, odnosno pretvaranjem bankarskih kredita u vrijednosne papire. Ostalim bankarskim kreditima su smanjili vrednost i pretvorili ih u nove obveznice s fiksnom ratom. Dakle Bradyjev plan imao je važnu ulogu i u odbrani bankarskih interesa i u nametanju trajne štednje. Plan spasa za Grčku ista je stvar: redukuje vrijednost ukupnog duga koji se tada trampi za nove obveznice kao u Bradyjevom planu. Privatne banke stoga smanjuju svoju izloženost Grčkoj (Portugalu, Irskoj…) kao što su to učinile i u Latinskoj Americi. Postepeno ali masovno, javni kreditori preuzimaju kontrolu i sprovode snažan pritisak kako bi osigurali da se nove obveznice u vlasništvu banaka potpuno otplaćuju (glavnica i kamate). Svaki cent kredita Grčkoj biće iskorišten za otplaćivanje njenog duga. U međuvremenu javni kreditori (Trojka) zahtjevaju permanentnu štednju u smislu rezova društvenih rashoda, široke privatizacije, regresije u smislu ekonomskih i socijalnih prava, a ništa slično nije se moglo vidjeti od kraja II svetskog rata, prije 65 godina, uz znatno predavanje suvereniteta tih nesrećnih država koje su morale da traže pomoć. U Latinskoj Americi taj se period zvao “duga neoliberalna noć”.
CB: Kreditori su dakle tjerali države Latinske Amerike da smanje plate, penzije i socijalna davanja i da se povinuju apsolutnom zahtjevu da se dug mora otplatiti.
ET: Zato kažem da smo u sličnoj situaciji. Još nisu zahvaćene sve evropske zemlje, već samo slabije karike kao što su Grčka, Portugal, Irska, Italija, Španija, Mađarska, Rumunija, baltičke države i Bugarska. Međutim, ove države zajedno imaju oko 170 miliona stanovnika od ukupnih 500 miliona stanovnika EU. Većina ostalih evropskih država takođe sprovodi konzervativne socijalne politike, iako manje brutalno: Ujedinjeno Kraljevstvo (62 miliona stanovnika), Njemačka (82 miliona stanovnika), Belgija (10 miliona stanovnika) i Francuska (65 miliona stanovnika) za primjer.
CB: Politička posljedica dužničke krize u Latinskoj Americi bilo je i stvaranje neoliberalne države. Da li je to pravac u kojem ide i Evropa?
ET: To nije ništa novo. Neoliberalne politike se sprovode u Evropi poslednjih trideset godina. Očigledno je da se odgovor na krizu formuliran od MMF-a, vlada koje brane interese vladajućih klasa, velikih banaka i korporacija, sastoji od sprovođenja šok terapije one vrste koju je opisala Naomi Klein. Njihov cilj je da finalizuju neoliberalni projekt koji je lansirala Margaret Thatcher u Ujedinjenom Kraljevstvu u periodu 1979.- 1980. i koji se proširio na ostatak Evrope 80-ih. Za države centralne i istočne Evrope, koje su bile dio sovjetskog bloka, to je zapravo druga šok terapija u 25 godina.
CB: Ali u Evropi socijalna politika još postoji.
ET: Kao što sam rekao, vlade su počele da uništavaju socijalni pakt i socijalna prava stečena u periodu 1945 i 1970. To je započela Thatcher. Nakon II svjetskog rata i tokom trideset do trideset i pet godina, narodi su postigli mnoge pobjede i ostvarili prilično solidan sistem socijalne zaštite: kolektivne sporazume, zakone o radu itd. koji su štitili radnike i sprječavali iskorištavanje povremenog rada. Thatcher je željela sve to da eliminiše, ali poslije trideset godina neoliberalnih politika još uvek nisu završili svoj destruktivni posao; još su neke stvari preostale.
CB: A dužnička kriza pruža mogućnost za konsolidaciju onog što je Thatcher započela.
ET: Kriza omogućuje šok terapiju one vrste koju su kreditori i vladajuće klase sproveli u Latinskoj Americi 80-ih i 90-ih godina.
CB: U Peruu se sprovodila u avgustu 1990.
ET: Ušli smo u fazu nove privatizacije javnih preduzeća. U Evropi nameravaju da privatizuju znatan broj javnih preduzeća koja još postoje.
CB: Da li će Evropa takođe morati da se suoči sa sigurnosnom doktrinom koja je bila sprovedena u Latinskoj Americi gde su sindikati bili označeni kao teroristi?
ET: Trend prema sve autoritarnijim oblicima moći je očigledno prisutan u Europi. Tokom prošle decenije izglasani su antiteroristički zakoni koji kriminalizuju društvene pokrete. Represija je u porastu, ali ne uključuje fizičku eliminaciju aktivista kao što je bio slučaj u Latinskoj Americi krajem 1970. i početkom 1980. Evropska situacija je slična onoj u zemljama Latinske Amerike. Nakon krvavih diktatura (Argentina, Čile, Urugvaj, Brazil) postavljeni su tranzicioni režimi (Čile, Brazil) ili demokratije koje su sprovodile stroge neoliberalne politike. U Evropi prolazimo kroz period kada je zakonodavna vlast gurnuta u stranu, poslovni ljudi su postali lideri država kao u Italiji, socijalni dijalog je napušten, pravo na štrajk je ograničeno, radnička okupljanja zabranjena, a demonstracije suzbijene.
CB: Kako evropski nacionalni parlamenti reaguju na mjere štednje?
ET: Oni su gurnuti u stranu jer Trojka govori vladama: “Ako želite da dobijete kredite morate da sprovodite mjere prilagođavanja, a za parlamentarnu debatu nema vremena”. Neki planovi su morali da budu usvojeni u roku od nekoliko dana, ponekad čak za 24 sata.
CB: Kao što možemo da vidimo u Grčkoj.
ET: Da, to je ono što se upravo dogodilo u Grčkoj. Trojka je zahtjevala novi plan. On je konačno dobio saglasnost parlamenta u nedelju 12. februara kasno u noći. Ali sljedećeg dana Evropski povjerenik za ekonomska pitanja rekao je da su potrebni rezovi od još 325 miliona eura o čemu grčka vlada mora da odluči u sljedećih 48 sati. To pokazuje da grčki parlament nema moć odlučivanja, a vladu zapravo vodi Trojka.
CB: To je dovelo do masovnih demonstracija.
ET: Zapravo ne samo u Grčkoj već i u Portugalu, Španiji, Francuskoj i Italiji, za sada nešto manjeg intenziteta, ali će sigurno postati masovnije. Događaju se mobilizacije u nekoliko evropskih država, uključujući UK. U Belgiji se krajem 2012. dogodio prvi generalni štrajk u 18 godina. Paralizovao je belgijsku ekonomiju i transport na 24 sata.
CB: Šta bi Grčka trebalo da uradi da se izvuče iz ove neprilike?
ET: Grčka mora da prestane da sluša diktat Trojke i da unilateralno suspenduje plaćanje svojih dugova, kao i da natjera svoje kreditore na pregovore o povoljnijim uslovima. Ako Grčka prestane da plaća kao što je Ekvador učinio 2008., svi vlasnici obveznica će ih prodati za 30% (najviše) nominalne vrednosti. Ovo će ugroziti poziciju vlasnika vrijednosnih papira i dati veću kupovnu moć grčkoj vladi, čak i u ovim teškoćama.
CB: Ekvador je prestao plaćati vrijednosne papire 2008., poslije revizije svojih dugova, iako nije bio u tako teškoj situaciji kao što je Grčka danas, Argentina je prestala plaćati 2001., u situaciji koja je slična grčkoj.
ET: Naravno bolje je poređenje sa Argentinom koja nije imala novca za plaćanje. Ona je suspendovala plaćanje i nije ga nastavila tokom tri godie što se tiče finansijskog tržišta, a što se tiče Pariskog kluba (npr. preko 10 godina) još uvek nije počela da plaća. Time je podstakla ekonomski rast i kreditorima nametnula restrukturiranje duga na 60% ispod njegove inicijalne vrijednosti.
CB: Posljedica je ta da je Argentina i danas isključena sa finansijskih tržišta.
ET: To je tačno, ali Argentina, iako je isključena sa finansijskih tržišta već deset godina i ne plaća ništa Pariskom klubu tokom istog perioda, ima prosječan godišnji rast od 8%. To pokazuje da država može da nađe alternativne finansijske izvore izvan finansijskih tržišta. Ekvador također ne pušta nikakve nove vreijednosne papire na tržišta, a stopa rata mu je 2011. bila 6% dok je grčki BDP pao za 7%.
CB: Ali Ekvador pozajmljuje od Kine i to po vrlo visokoj stopi.
ET: Tačno. Moraće da nađe način zaštite svog suvereniteta, što se tiče tih novih finansijskih izvora. I zato je zaista hitno da profunkcioniše Bank of the South.
CB: Vratimo se Grčkoj. Mnogi analitičari, uključujući i vas, tvrde da je veći dio grčkog duga nelegitiman.
ET: Naravno.
CB: Ali to sa sigurnošću mogu da utvrde samo revizori.
ET: Dio evropskog socijalnog pokreta je naučio lekcije iz primjera Latinske Amerike. Naš prijedlog da se uspostavi revizija duga vođena od strane građana je široko prihvaćena. Revizije koje provode građani su u toku, ili samo što nisu započele, u sedam evropskih država (Grčkoj, Francuskoj, Portugalu, Španjolskoj, Irskoj, Italiji i Belgiji) i to bez podrške od strane vlada.
CB: Da li smatrate da će to dovesti do službene revizije duga, posebno u Grčkoj?
ET: Vidjećemo. To bi zahtjevalo promjenu vlasti što znači da socijalni pokret mora biti dovoljno snažan da okonča vladina rješenja koja idu u prilog kreditorima i dovede na vlast alternativnu vladu. Latinskoj Americi je trebalo 20 godina da to počne da ostvaruje.
CB: Dakle, još mnogo ima da se učini prije nego što se dogodi promjena orijentacije evropskih vlada, kao i Grčke.
ET: Naravno da bi ova kriza mogla da potraje deset do petnaest godina. Ovo je tek prva faza otpora. Biće to duga i teška borba. Od krajnje je važnosti da evropski socijalni pokret udruži snage i iskaže aktivnu solidarnost sa grčkim narodom i uspostavi zajedničku evropsku platformu otpora mjerama štednje kako bi se poništili nelegitimni dugovi.
Carlos Bedoya
Inicijalni izvor: La Primera (Peru)
